کتاب مکتوبات رواقی گزیده ی نامه های سنگا

سنکا: ندایِ خردِ رواقی در غوغایِ روم

در هنگامهٔ شکوه و زوالِ امپراتوریِ روم، در میانِ زرق و برقِ کاخ‌ها و غوغایِ میدان‌های نبرد، طنینِ ندایی رسا و آرامش‌بخش، جان‌های خسته را به سوی ساحلِ حکمت و فضیلت رهنمون می‌شد. این ندا، صدایِ لوسیوس آنایوس سنکا، فیلسوف، سیاستمدار، نمایشنامه‌نویس و یکی از برجسته‌ترین چهره‌های مکتبِ رواقی بود.

سنکا، زادهٔ کوردوبا در اسپانیا، در خانواده‌ای اصیل و فرهیخته چشم به جهان گشود. او از همان دورانِ کودکی، شیفتهٔ دانش و حکمت بود و در جوانی به رم رفت تا در محضرِ استادانِ نامدار، فلسفه و خطابه بیاموزد. هوشِ سرشار و ذوقِ ادبیِ سنکا، او را به زودی به یکی از چهره‌های شاخصِ محافلِ علمی و ادبیِ رم بدل کرد. اما این، تنها آغازِ ماجرایِ پرفراز و نشیبِ زندگیِ او بود.

سنکا در کنارِ فعالیت‌هایِ علمی و ادبی، به دنیایِ پُرماجرایِ سیاست نیز گام نهاد. او مراتبِ ترقی را به‌سرعت پیمود و به مناصبِ عالیِ حکومتی دست یافت. اما این صعودِ درخشان، با تبعیدِ او به جزیرهٔ کورس به اتهامِ زنا با خواهرزادهٔ امپراتور، کالیگولا، به‌طور ناگهانی متوقف شد. هشت سالِ تبعید، فرصتی مغتنم برای سنکا بود تا در خلوتِ خود به تأمل و نگارش بپردازد و اندیشه‌هایِ فلسفی‌اش را صیقل دهد.

پس از بازگشتِ پیروزمندانه به رم، سنکا به عنوانِ مربیِ نرون، امپراتورِ جوان، برگزیده شد. او در این دوره، نفوذِ قابل‌توجهی در دربار داشت و تلاش کرد تا با آموزه‌هایِ اخلاقی و فلسفیِ خود، زمامِ حکومت را به سوی عدالت و اعتدال رهنمون سازد. اما دیری نپایید که سایهٔ شومِ استبداد و جنونِ نرون، بر زندگیِ سنکا نیز سنگینی کرد و او ناگزیر به کناره‌گیری از دربار شد.

در سال‌هایِ پایانیِ زندگی، سنکا تمامِ وقتِ خود را صرفِ نگارشِ آثارِ فلسفی و ادبی کرد. “نامه‌های اخلاقی به لوسیلیوس”، که شاهکارِ او محسوب می‌شود، حاصلِ این دورانِ پربار است. سنکا در این نامه‌ها، به طیفِ وسیعی از موضوعاتِ اخلاقی و فلسفی، از جمله مرگ، دوستی، فضیلت، خشم، و سعادت می‌پردازد و با زبانی شیوا و لحنی صمیمی، خواننده را به سفری درونی برای خودشناسی و زندگیِ اخلاقی دعوت می‌کند.

اما فلسفهٔ سنکا چه بود؟ او به عنوانِ یکی از برجسته‌ترین نمایندگانِ مکتبِ رواقی، بر اصولِ این مکتبِ فلسفی تأکید می‌کرد. فلسفهٔ رواقی، که در یونانِ باستان توسطِ زنونِ کیتیونی بنیان نهاده شده بود، در دورانِ امپراتوریِ روم به اوجِ شکوفاییِ خود رسید. رواقیون بر این باور بودند که جهان بر پایهٔ نظم و قانونِ عقلانیِ مُحکمی استوار است و انسان به عنوانِ جزئی از این نظامِ جهانی، باید با عقل و منطقِ خود، جایگاهِ خویش را در این هستیِ منظم درک کند و با آن هماهنگ شود.

از نظرِ رواقیون، یگانه خیرِ حقیقی، فضیلت است و فضیلت چیزی نیست جز زیستن بر اساسِ عقل و طبیعت. آن‌ها بر اهمیتِ خویشتن‌داری، تسلط بر امیال و انفعالات، و پذیرشِ رویدادهایِ غیرقابل‌کنترل تأکید می‌کردند. رواقیون معتقد بودند که انسان باید در برابرِ سختی‌ها و ناملایماتِ زندگی، شکیبا و استوار باشد و با اتکا به عقل و فضیلت، آرامشِ درونیِ خود را حفظ کند.