کتاب محتوم

استدلال سپالسکی: زنجیرهٔ علّی بی‌انتها

سپالسکی در کتاب محتوم استدلال می‌کند که ما اختیار نداریم زیرا اعمال ما نتیجهٔ علل قبلی هستند که خود آن‌ها نیز نتیجهٔ علل قبلی بوده‌اند و این زنجیره تا بی‌نهایت ادامه دارد.

او این زنجیرهٔ علّی را برای ما شرح می‌دهد: رفتار ما ناشی از شلیک نورون‌هاست، که آن هم ناشی از یک فکر، خاطره، احساس، یا محرک حسی است، که آن هم ناشی از هورمون‌ها، تجربیات طولانی‌مدت (مانند افسردگی)، دوران کودکی، ژنتیک، و فرهنگ اجداد ماست.

به طور خلاصه، سپالسکی معتقد است که ما چیزی بیش از مجموعه‌ای از شانس‌های بیولوژیکی و محیطی نیستیم که هیچ کنترلی بر آن‌ها نداشته‌ایم. او این زنجیرهٔ علّی را به “لاک‌پشت‌هایی که تا بی‌نهایت روی هم قرار گرفته‌اند” تشبیه می‌کند، بدون هیچ شکافی برای جای گرفتن اختیار.

سه انقلاب علمی و چالش آن‌ها با جبرگرایی

در ادامه کتاب محتوم  به بررسی سه انقلاب علمی می‌پردازد که به طور بالقوه می‌توانند ایدهٔ جبرگرایی را به چالش بکشند: نظریهٔ آشوب، پیچیدگی نوظهور، و مکانیک کوانتومی.

او  به هر یک از این مفاهیم می‌پردازد و توضیح می‌دهد که چرا به نظر او آن‌ها نمی‌توانند مبنایی برای اختیار باشند. به عنوان مثال، او می‌گوید که نظریهٔ آشوب و پیچیدگی نوظهور، سیستم‌های غیرقابل‌پیش‌بینی را با سیستم‌های غیرجبرگرایانه اشتباه می‌گیرند.

در ادامه کتاب محتوم، سپالسکی به این پرسش می‌پردازد که اگر همهٔ ما به اختیار باور نداشته باشیم، چه اتفاقی می‌افتد؟ او به موضوعاتی مانند تغییر رفتار، اخلاق، مجازات مجرمان، و معنای زندگی می‌پردازد.

سخن پایانی

کتاب محتوم یک اثر فکری چالش‌برانگیز است که خواننده را به تفکر در مورد مسئله‌ی اختیار وامی‌دارد. اگرچه ساپولسکی در هدف خود برای استدلال اینکه اختیار ما محدود است موفق می‌شود، اما داده‌های موجود از رد کامل اختیار پشتیبانی نمی‌کنند. این وضعیت، پرسش‌های جذابی را مطرح می‌کند که ساپولسکی به آن‌ها نمی‌پردازد، از جمله اینکه اگر اختیار وجود ندارد، چرا ما و سایر نخستی‌ها به باور به آن تکامل یافته‌ایم؟

در نهایت، کتاب محتوم یک اثر ارزشمند است که خواننده را به تفکر  در مورد مسئله‌ی اختیار و پیامدهای آن دعوت می‌کند.