کتاب انسان منقسم

برزخ به لحاظ روانکاوی

کتاب انسان منقسم اثر کرامت موللی، یک بررسی روانکاوانه و فلسفی از وضعیت روانی انسان است که مفهوم انقسام درونی یا تقسیم وجودی را محور قرار می‌دهد. موللی در این اثر تلاش کرده تا مرزهای روانکاوی کلاسیک و مفاهیم فلسفی را به هم نزدیک کند و به تحلیل وضعیت‌های روانی پیچیده انسان بپردازد. عنوان کتاب نمادی است از همان دوگانگی ذاتی انسان: من نفسانی و خویشتن واقعی، و نحوه تعامل این دو با یکدیگر و با بخش خیالی وجود فرد.

کتاب انسان منقسم با اتکا به مبانی روانکاوی فروید و ژاک لکان، فرضیه رایج و آرمان‌گرایانه انسان کامل را سرابی می‌خواند که راه را بر فهم ریشه‌های رنج انسان می‌بندد. هسته مرکزی بحث مؤلفان، تأکید بر ذات برزخی، شکاف و انفکاک به عنوان اقتضای ذاتی وجود آدمی است. انسان نه یک کلیت یکپارچه، بلکه موجودی است منقسم که با گسست درونی خود تعریف می‌شود.

نقد توهم انسان یکپارچه

موللی و حاجی‌زاده‌شهسوار، در راستای تثبیت مفهوم انسان منقسم، به نقد جدی مواضع روانشناسی‌های دیگر می‌پردازند. به‌طور خاص، روانشناسی منِ نفسانی و روانشناسی خویشتنِ خویش مورد مداقه قرار می‌گیرند. این نقد با هدف برملا ساختن اساس سست و جزمی این رویکردها صورت می‌گیرد که ذات شکافته و برزخی انسان را نادیده می‌گیرند و بر تمامیت و یکپارچگی کاذب تأکید می‌کنند.

روانکاوی و آیین بومی

یکی از نکات برجسته و خاص کتاب انسان منقسم گستره تحلیل آن به قلمرو فرهنگ و آیین‌های بومی است. مؤلفان برای تشریح تجارب دوگانه و گسسته‌شدگی انسان، به درک و فهم پدیدار همزاد می‌پردازند. همچنین، در بخش پیوست، تحلیلی از آیین اهل هوا در جنوب ایران ارائه می‌شود. این آیین سنتی که در رابطه با جن‌گیری و بادهای ماورایی است، به عنوان یک نمونه عینی از پذیرش و مقابله با نیروهای گسسته‌کننده و برزخی در فرهنگ بومی ایران مورد بررسی روانکاوانه قرار می‌گیرد.

آخرین بخش کتاب انسان منقسم، به قلمرو اساطیر گام می‌گذارد. نویسندگان اساطیر را به عنوان بارزترین مظاهر برزخ انسان معرفی می‌کنند و رابطه و نسبت آدمیان را با مفهوم بنیادین سرنوشت در پرتو این بینش دوگانه و منقسم مد نظر قرار می‌دهند. اسطوره در اینجا نه داستانی کهن، بلکه بستری برای نمایش شکاف‌های وجودی انسان در گذر زمان است.