تقویم در ایران
تقویم در ایران از ابتدا تا کنون دارای فراز و نشیب زیادی بوده که در این مطلب به آن می پردازیم.
تاریخچه تقویم را می توان به تقویم ایرانی به پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم کرد.
تقویم ایرانی پیش از اسلام
رایج ترین دوره های تقویم در پیش از اسلام به چهار دوره تقسیم میشود:
- کهن ترین تقویم در ایران
- تقویم در دوره هخامنشیان
- تقویم در دوره ی اشکانیان
- تقویم در دوره ی ساسانیان
بیشتر بخوانید: خرید انواع تقویم و سررسید 1402
۱.کهن ترین تقویم در ایران
حرکت خورشید برای کشاورزان به دلیل به وجود آمدن فصل ها نقش بسیار مهمی داشت. پس تقویم برای کشاورزان بسیار مهم بوده است.
همچنین با توجه به مهم بودن رسم و رسوم مذهبی بین ایرانیان، نوشتن مناسبت های مذهبی در تقویم حائز اهمیت بوده است.
۲.تقویم در دوره هخامنشی
این تقویم دارای نه ماه بود و در آن، سال های عادی 354 و 355 روز و سال های کبیسه 383 روز یا 384 روز محاسبه می شد. هر قوم شروع تقویم خود را با به تخت نشستن پادشاه خود محاسبه می کردند.
بعد از حمله اسکندر به ایران، تلفیقی از تقویم یونانی و بابلی در ایران رواج یافت که تقویم سلوکی نامیده می شد و درسرزمین های تحت سلطه ی سلوکیان مورد استفاده قرار می گرفت. شروع این تقویم 312 سال پیش از میلاد، یعنی پس از تشکیل امپراطوری سلوکوس یکم بود.
۳.تقویم در دوره اشکانیان
سلسله ی اشکانی در نواحی شرقی ایران تشکیل شد و شروع به بازسازی و احیای دوباره ی حکومت کرد که تقویم هم شامل این تغییرات شد. اشکانیان تقویم شمسی ایرانی( زرتشتی) را رسمیت بخشیدند.
۴.تقویم در دوره ساسانیان
دراین زمان تقویم شمسی ایرانی با روش کبیسه گری زرتشتی در ایران رسمیت می یابد که در آن، سال 365 روز و 6 ساعت است و از جمع آوری شش ساعت باقیمانده، هر 120 سال، یک ماه به سال اضافه می شود، به بیان دیگر یعنی در هر 120 سال شمسی، یک سال سیزده ماهه داشتند.
این تقویم با تلاش بزرگ مردانی چون خواجه عبدالرحمن خازنی، حکیم عمر خیام و دیگران به صورت دقیق ترین و بی نقص ترین تقویمی که انسان تاکنون موفق به ابداع آن شده است، در می آید و بدین شکل به ما سپرده می شود.
تقویم ایرانی پس از اسلام
پس از ورود اسلام به ایران و انقراض سلسله ی ساسانی، تقویم هایی با نام های متفاوت با فاصله زمانی معین رواج پیدا کرد.
- تقویم یزدگردی
- تقویم مجوسی
- تقویم خراجی
- تقویم جلالی
- تقویم حیوانی(غازانی)
- تقویم هجری شمسی
- تقویم شاهنشاهی
۱.تقویم یزدگردی
شروع آن سال 632 میلادی و مصادف با به تخت نشستن یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی بود. این تقویم با تغییراتی هنوز در بین زرتشتیان بعضی نواحی رواج دارد.
۲. تقویم مجوسی
بعد از کشته شدن یزدگرد سوم در ۶۵۱ میلادی، به دلیل بروز اختلافاتی بر سر شروع تقویم، عده ای مبداء را از همان شروع سلطنت این پادشاه محاسبه می کنند و عده ای، مانند ابوحنیفه دینوری عالم ایرانی قرن سوم، به تاریخ مرگ یزدگرد سوم به عنوان مبداء تقویم اشاره نمودند. بر اساس گفته ی حسن بن محمد قمی و ابوریحان بیرونی، تنها اختلاف این تقویم با تقویم یزدگردی در بیست سال فاصله شروع آنها است.
۳. تقویم خراجی
به دلیل اصلاحی که در قرن سوم هجری در تقویم صورت گرفت، تقویم خراجی پدید آمد. شروع این تقویم سال بیست و یکم پادشاهی خسرو پرویز بوده است. برخی از مورخین، تقویم خراجی را گونه ای از تقویم قمری می شناسد که طی دوره های خاصی برای برابر سازی آن با موقعیت فصل ها یک سال از آن حذف شده است. اختلافی که بین تقویم هجری-قمری و خراجی بود، باعث جلو افتادن تقویم هجری-قمری در سال شماری شد.
۴. تقویم جلالی
تقویم جلالی بر اساس تقویم یزدگردی و زیر نظر دانشمندان آن زمان به سرپرستی حکیم عمر خیام در سال 471 هجری قمری تدوین شد. مهمترین ویژگی تقویم جلالی نسبت به تقویم های ایرانی دیگر، اولین کبیسه ای است که در زمان رسمیت یافتن تقویم جلالی در ۴۷۱ هجری قمری اعمال شده است. این کبیسه که به کبیسه ی جلالی معروف بود، شامل حذف ۱۸روز شروع فروردین در سال ۴۴۸ یزدگرد ی و قرار دادن موقعیت ورود خورشید به نقطه ی اعتدال بهاری در اول این ماه می شد.
۵.تقویم حیوانی (غازانی)
این تقویم بعد از حمله ی مغولان به ایران توسط خواجه نصیر الدین طوسی تدوین شد که نام دیگر آن الخانی یا غازانی بود. شروع آن ۱۲ رجب ۷۰۱ هجری قمری و مقارن اعتدال بهاری بوده است. تنها تفاوت این تقویم با تقویم جلالی زمان آغاز سال نو (نوروز) است که یک روز با هم فرق دارند.
۶. تقویم هجری شمسی
در پایان سال ۱۳۰۳ و شروع سال ۱۳۰۴ در مجلس شورای ملی، قانونی مبنی بر رسمیت یافتن تقویم هجری شمسی تصویب شد. شروع این تقویم، یکم فروردین سال اول هجرت نبی مکرم (ص) اسلام بود؛ یعنی اختلاف این مبداء آن با مبداء تقویم هجری قمری ۱۱۹ روز می باشد. تقویم هجری شمسی را اولین بار، میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله اصفهانی به عنوان مبنا قرار داد و در اولین تقویم استخراجی خود، عبارت “سال ۱۲۶۴ هجری شمسی” را درج نمود.
۷. تقویم شاهنشاهی
با روی کار آمدن محمدرضا شاه، مرحله ی دیگری از تحولات در تاریخ ایران شروع شد.
در اسفند ۱۳۵۴ جلسه مشترک شورای ملی و سنا تشکیل شد و زمان تقریبی تاج گذاری کوروش هخامنشی که البته با تاج گذاری محمد رضا پهلوی همخوانی داشت به عنوان شروع تاریخ شاهنشاهی در نظر گرفته شد و سال ۱۳۵۵ هجری شمسی به سال ۲۵۳۵ تغییر یافت. این قطعنامه بعد از سخنرانی سناتور عیسی صدیق و چندی دیگر به اکثریت آراء به تصویب رسید. کلیه ارکان این تقویم، به جز شروع آن، با تقویم جلالی و هجری شمسی برابر بود و فرق شروع آن با تقویم هجری شمسی ۱۱۸۰ سال بود.
در پایان
تقویم ایرانی بر پایه ی دانش کیهان شناسی و ریاضی و دگرگونی در گیتی و زمین و شروع زندگی همراه است. یکی از مهمترین برتری های این تقویم، هماهنگی با فصل هاست که همین موضوع باعث شده است که تقویم هجری شمسی دقیق ترین تقویم موجود حال حاضر دنیا باشد.
شهر کتاب پاسداران فروشگاه آنلاین و حضوری خرید انواع کتاب کودک و نوجوان و بزرگسالان
