۱۸ تیرماه، روز ادبیات کودک و نوجوان

مقدمه: قصه‌ها، سپری در برابر طوفان‌های زندگی

روز ادبیات کودک و نوجوان، تنها یک تاریخ در تقویم نیست؛ بلکه یک میثاق دوباره با دنیای شگفت‌انگیز کلمات و تصاویر است. روزی برای قدردانی از قصه‌گویانی که با جوهر قلمشان، فانوسی در دل تاریکی‌های ذهن کودکان و نوجوانان روشن می‌کنند. این روز که با سالگرد درگذشت نویسنده‌ی تکرارنشدنی، مهدی آذریزدی، پیوند خورده است، امسال معنایی عمیق‌تر به خود می‌گیرد. در جهانی که سایه‌ی معضلاتی چون جنگ، اضطراب و ترس بیش از هر زمان دیگری بر روان لطیف کودکان سنگینی می‌کند، این سوال مطرح می‌شود: ادبیات چگونه می‌تواند پناهگاه، راهنما و درمانگر نسل فردا باشد؟

در این مقاله، ضمن گرامیداشت روز ادبیات کودک و نوجوان و یادآوری میراث گران‌بهای نویسندگانی چون آذریزدی، کنکاشی عمیق‌تر در قلب دنیای قصه‌ها خواهیم داشت. ما به دنبال کشف این حقیقت هستیم که چگونه داستان‌ها می‌توانند به کودکان و نوجوانان ما کمک کنند تا با چالش‌های دنیای مدرن روبرو شوند، تاب‌آوری را بیاموزند و در نهایت، مسیر خود را به سوی آینده‌ای روشن‌تر پیدا کنند. این متن، دعوتی است برای تمام والدین، مربیان و دغدغه‌مندان فرهنگ تا با هم به قدرت شفابخش کلمات ایمان بیاوریم و از آن به عنوان ابزاری برای ساختن جهانی امن‌تر برای فرزندانمان بهره ببریم.

۱.۱. چرا در طوفان حوادث، به قصه پناه می‌بریم؟ اهمیت روز ادبیات کودک و نوجوان

از دیرباز، قصه سنگ بنای انتقال فرهنگ، دانش و ارزش‌های انسانی بوده است. ادبیات، آینه‌ای است که تجربیات بشری را بازتاب می‌دهد و به ما کمک می‌کند تا خود و جهان اطرافمان را بهتر بشناسیم. اما این آینه برای کودکان و نوجوانان، نقشی حیاتی‌تر ایفا می‌کند. ذهن پذیرا و روح حساس آن‌ها، ادبیات را نه فقط به عنوان یک سرگرمی، بلکه به مثابه یک کارگاه عملی زندگی تجربه می‌کند.

ادبیات کودک و نوجوان بستری امن فراهم می‌آورد تا فرزندان ما بتوانند احساسات پیچیده‌ای مانند غم، خشم، ترس و اضطراب را در شخصیت‌های داستانی مشاهده و پردازش کنند. وقتی یک کودک در داستان با قهرمانی روبرو می‌شود که بر ترسش غلبه می‌کند، در واقع در حال تمرین شجاعت در دنیای واقعی است. این فرآیند که به آن کتاب‌درمانی (Bibliotherapy) نیز گفته می‌شود، یکی از قدرتمندترین کارکردهای ادبیات است.

در روز ادبیات کودک و نوجوان، باید به این نکته توجه کنیم که کتاب‌ها تنها وسیله‌ای برای آموزش الفبا یا مفاهیم علمی نیستند؛ آن‌ها ابزاری برای پرورش هوش هیجانی، تقویت حس همدلی و ساختن یک شخصیت استوار و تاب‌آور هستند. کودکی که با کتاب بزرگ می‌شود، یاد می‌گیرد که برای هر مشکلی، راه‌حلی وجود دارد و هیچ تاریکی‌ای تا ابد پایدار نیست.

بیش از آن‌که به دلیل نامگذاری روز ادبیات کودک و نوجوان بپردازیم، باید از رسالت امروزین آن سخن بگوییم. در دنیای کتاب‌ها و قصه‌ها، کودک می‌تواند احساسات پیچیده و سنگینی چون ترس، غم، خشم و اضطراب را در چارچوب یک داستان و از طریق همذات‌پنداری با شخصیت‌ها، تجربه و پردازش کند. این فرآیند به او کمک می‌کند تا:

بنابراین، روز ادبیات کودک و نوجوان فرصتی است تا به این هنر-صنعت نه فقط به عنوان یک سرگرمی، بلکه به مثابه یک ابزار ضروری برای سلامت روان و پرورش نسلی مقاوم نگاه کنیم.

۲. چرا ۱۸ تیر روز ادبیات کودک و نوجوان نام گرفت؟

اختصاص یک روز به ادبیات کودک و نوجوان، نشان‌دهندۀ درک اهمیت این حوزه در ایران است. هجدهم تیرماه، سالگرد درگذشت مهدی آذریزدی، نویسنده‌ی پیشگام و تأثیرگذار، به عنوان روز ادبیات کودک و نوجوان انتخاب شده است. این انتخاب، ادای احترامی است به مردی که با قلم شیوا و قلب مهربانش، گنجینه‌های ادبیات کهن ایران را برای کودکان این سرزمین احیا کرد.

این روز فرصتی است تا جامعه، به ویژه نهادهای فرهنگی، والدین و مربیان، نگاهی دوباره به این حوزه بیندازند. روز ادبیات کودک و نوجوان یک زنگ بیدارباش است تا از خود بپرسیم چقدر برای دسترسی کودکانمان به کتاب‌های باکیفیت تلاش کرده‌ایم و تا چه حد به نقش داستان در سلامت روان آن‌ها آگاهیم.

۲.۱. مهدی آذریزدی: پدری مهربان برای کودکان ایران

وقتی از مهدی آذریزدی (۱۳۰۰- ۱۳۸۸)، صحبت می‌کنیم، از «پدر ادبیات کودک ایران» حرف می‌زنیم؛ لقبی که به حق شایسته اوست. آذریزدی در یزد و در خانواده‌ای ساده چشم به جهان گشود. با وجود محدودیت‌های فراوان، عشق به کتاب و قصه، او را به مسیری کشاند که سرنوشت ادبیات یک ملت را دگرگون کرد. او که خود طعم سختی‌ها را چشیده بود، به خوبی می‌دانست که چگونه می‌توان با زبانی ساده و لحنی مهربان، مفاهیم بزرگ اخلاقی و انسانی را به کودکان آموخت.

نقطه عطف زندگی ادبی آذریزدی، بازنویسی هوشمندانه متون کهن برای کودکان بود. او با درک این‌که زبان و ساختار این متون برای کودکان دشوار است، تصمیم گرفت آن‌ها را با زبانی ساده، روان و دلنشین بازآفرینی کند.

۲.۲. «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»: پلی میان دیروز و امروز

شاهکار آذریزدی، مجموعه ۸ جلدی «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» است. این مجموعه شامل بازنویسی داستان‌هایی از گنجینه‌هایی چون کلیله و دمنه، مرزبان‌نامه، سندبادنامه، قابوس‌نامه، گلستان، مثنوی معنوی و قرآن کریم است. آذریزدی با امانتداری و هنرمندی، پیام‌های اخلاقی و انسانی نهفته در این داستان‌ها را به گونه‌ای روایت کرد که برای کودکان جذاب و قابل فهم باشد. او با این کار، پلی میان نسل جدید و میراث فرهنگی گذشته ساخت و به کودکان نشان داد که داستان‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها چقدر می‌تواند شنیدنی و آموزنده باشد.

در روزگاری که کودکان با انواع بحران‌های هویتی و اخلاقی روبه‌رو هستند، بازخوانی این قصه‌ها که ریشه در فرهنگ و حکمت این سرزمین دارند، می‌تواند راهگشا باشد. این قصه‌ها، مفاهیمی چون خرد، شجاعت، صداقت و عدالت را در قالبی غیرمستقیم به کودکان می‌آموزند، مفاهیمی که سنگ بنای سلامت روان و شخصیت سالم هستند.

۳. سپری از کلمات: کتاب‌هایی برای مواجهه با جنگ، ترس و اضطراب

در کنار آثار کلاسیک، ادبیات معاصر کودک و نوجوان نیز با حساسیت به مسائل روز، آثاری خلق کرده است که مستقیماً به معضلاتی چون جنگ، مهاجرت، ترس و اضطراب می‌پردازند. این کتاب‌ها ابزارهای قدرتمندی در دست والدین و مربیان هستند تا باب گفتگو در مورد این موضوعات دشوار را باز کنند. در ادامه مقالۀ روز ادبیات کودک و نوجوان، به معرفی چند نویسنده و اثر برجسته در این حوزه می‌پردازیم:

۳.۱. کتاب «جنگی که نجاتم داد» نوشتۀ کیمبرلی بروبیکر بردلی

این کتاب نوشته کیمبرلی بروبیکر بردلی و ترجمۀ مرضیه ورشوساز، داستان آدا، دختری با پای معلول را روایت می‌کند که در خلال جنگ جهانی دوم در لندن زندگی می‌کند. مادرش به دلیل معلولیت، او را در خانه زندانی کرده است. با شروع بمباران‌های لندن، فرصتی برای فرار آدا فراهم می‌شود. این کتاب به زیبایی نشان می‌دهد که چگونه یک فاجعه بزرگ مانند جنگ، می‌تواند برای یک فرد، دریچه‌ای به سوی رهایی و خودشناسی باشد. «جنگی که نجاتم داد» به کودکان می‌آموزد که حتی در دل تاریک‌ترین وقایع، می‌توان قدرت درونی و معنایی برای زندگی یافت. این اثر به خوبی با اضطراب ناشی از محدودیت و امید به رهایی صحبت می‌کند.

۳.۲. کتاب «زیبا صدایم کن» نوشتۀ فرهاد حسن‌زاده

فرهاد حسن زاده یکی از نویسندگان پرکار و برجسته‌ی معاصر است که با درکی عمیق از دنیای نوجوانان، به دغدغه‌های آنان می‌پردازد. آثار او شجاعانه به مسائلی چون جنگ، هویت و تنهایی نزدیک می‌شوند. کتاب «زیبا صدایم کن» یکی از آثار درخشان اوست که داستان دختری را در پرورشگاه روایت می‌کند و به موضوعاتی چون هویت، پذیرش و جستجوی عشق می‌پردازد.

۳.۳. کتاب «بیرون ذهن من» نوشته شارون ام. دریپر

این کتاب به زیبایی به دنیای دختری با فلج مغزی می‌پردازد که نمی‌تواند صحبت کند اما ذهنی درخشان دارد. این اثر به کودکان کمک می‌کند تا با تفاوت‌ها کنار بیایند و افراد را فارغ از ظاهرشان قضاوت کنند.

۳.۴. کتاب «درخت دروغ» نوشتۀ فرانسیس هاردینگ

رمانی برای نوجوانان که در فضایی تاریک و رازآلود، به مفاهیمی چون دروغ، حقیقت، و جایگاه زنان در جامعه می‌پردازد و به تقویت تفکر انتقادی کمک می‌کند.

۳.۵. کتاب «من عصبانی هستم» نوشتۀ مریم اسلامی

این کتاب به کودکان کمک می‌کند تا احساس قدرتمند و گاهی ترسناکِ خشم را بشناسند و برای آن نامی بگذارند. داستان با زبانی ساده و تصاویری قابل فهم به کودک نشان می‌دهد که عصبانیت یک حس طبیعی است و به جای سرکوب یا بروز پرخاشگرانه، می‌توان راه‌هایی ساده و امن برای ابراز و آرام کردن آن پیدا کرد. این کتاب نقطه شروعی عالی برای آموزش خودتنظیمی به کودکان کم‌سن است.

۳.۶. کتاب «نکته‌های داغ برای بچه‌های عصبانی» نوشتۀ جری وایلد

این اثر یک راهنمای عملی و کاربردی برای کودکانی است که با مدیریت خشم خود مشکل دارند. کتاب به جای داستان‌گویی، مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و “نکته‌های داغ” را به زبان خود بچه‌ها ارائه می‌دهد تا قبل از انفجار خشم، آن را کنترل کنند. این کتاب به کودکان می‌آموزد که مسئولیت احساسات خود را بر عهده بگیرند و ابزارهای موثری برای آرام‌سازی خود در اختیار داشته باشند.

این کتاب با داستانی لطیف و فلسفی، به موضوع ترس از «دیگری» و پیش‌داوری می‌پردازد که ریشه بسیاری از اضطراب‌های اجتماعی است. داستان دو خرس که در ابتدا از هم می‌ترسند و در نهایت با هم دوست می‌شوند، به کودکان کمک می‌کند تا با مفهوم تفاوت‌ها کنار بیایند و بیاموزند که ترس از ناشناخته‌ها اغلب بی‌اساس است. این اثر به ترویج همدلی و پذیرش در کودکان کمک شایانی می‌کند.

۳.۷. کتاب «شجاع مثل خودت» نوشتۀ پت زیتلو میلر

این کتاب به زیبایی هرچه تمام‌تر به معضل اضطراب اجتماعی در نوجوانان می‌پردازد. داستان در قالب یک رمان گرافیکی جذاب، به نوجوانی کمک می‌کند که از صحبت در جمع و پیدا کردن دوست می‌ترسد. کتاب این پیام قدرتمند را منتقل می‌کند که شجاعت به معنای نترسیدن نیست، بلکه به معنای برداشتن قدم‌های کوچک برای روبرو شدن با ترس‌ها و دفاع از خود است.

۳.۸. کتاب «احساسات کودک من – چگونه مدیریت احساسات را به کودکان خود بیاموزیم؟»

این کتاب یک راهنمای ضروری برای والدین و مربیان است و مستقیماً کودک را مخاطب قرار نمی‌دهد. این اثر به بزرگسالان ابزارها و بینش‌های روان‌شناختی لازم را می‌دهد تا دنیای عاطفی کودکان را درک کنند. با مطالعه این کتاب می‌آموزید چگونه به فرزند خود کمک کنید تا احساسات مختلف (از غم و خشم تا شادی و ترس) را بشناسد، نام‌گذاری کند و به شیوه‌ای سالم آن‌ها را مدیریت نماید.

۳.۹. کتاب «حق داری غمگین باشی» نوشتۀ مگان دیواین

این کتاب یک منبع قدرتمند و تسلی‌بخش برای نوجوانان و جوانانی است که با سوگ و فقدانی عمیق روبرو هستند. برخلاف پیام‌های رایج که فرد را به «قوی بودن» و «فراموش کردن» تشویق می‌کنند، این کتاب به احساسات واقعی و دردناک ناشی از سوگ اعتبار می‌بخشد. کتاب به نوجوانان می‌آموزد که غمگین بودن حق آن‌هاست و راه‌هایی را برای زندگی کردن «با» اندوه به جای «غلبه بر» آن ارائه می‌دهد.

این آثار نشان می‌دهند که ادبیات کودک و نوجوان، عرصه‌ای قدرتمند برای پرداختن به عمیق‌ترین و سخت‌ترین جنبه‌های زندگی است و روز ادبیات کودک و نوجوان فرصتی برای قدردانی از خالقان این آثار شجاعانه است.

۴. گنجینه‌داران قصه‌ها: مروری بر نویسندگان بزرگ ادبیات کودک و نوجوان ایران

در روز ادبیات کودک و نوجوان، نمی‌توان از کنار نام بزرگانی که شالودۀ این ادبیات را بنا نهادند و آن را غنی ساختند، به سادگی گذشت. این نویسندگان، هر یک به سبهی، دنیایی از خیال و معنا را به کودکان این سرزمین هدیه کرده‌اند.

جریان رسمی ادبیات کودک در ایران با بزرگانی چون جبار باغچه‌بان آغاز شد و با مهدی آذریزدی قوام یافت. در دهه‌های ۴۰ و ۵۰، با تأسیس نهادهایی چون شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، این حوزه شاهد شکوفایی بی‌نظیری بود. نویسندگانی چون صمد بهرنگی، عباس یمینی شریف و محمود حکیمی آثاری خلق کردند که افق‌های جدیدی را به روی این ادبیات گشود.

پس از انقلاب اسلامی نیز، نویسندگان برجسته‌ای چون هوشنگ مرادی کرمانی، نادر ابراهیمی و مصطفی رحماندوست با داستان‌ها و شعرهای ماندگار خود، چراغ این راه را روشن نگاه داشتند.

۴.۱. فهرستی از ستارگان آسمان ادبیات کودک و نوجوان ایران

نام بردن از تمام نویسندگان برجسته ادبیات کودک و نوجوان ایران در این مجال کوتاه امکان‌پذیر نیست. با این حال، می‌توان به نام‌هایی دیگر همچون احمدرضا احمدی، منصور یاقوتی، علی اشرف درویشیان، نسیم خاکسار، داریوش عبادالهی، امین فقیری، احمد شاملو، محمدرضا بایرامی، فریبا کلهر، امیرحسین فردی، طاهره ایبد، منوچهر احترامی، فرهاد حسن‌زاده، مهدی رجبی، شکوه قاسم‌نیا، حسین ابراهیمی الوند، توران میرهادی، بیوک ملکی، بابک نیک طلب، مهدی حجوانی، محسن هجری، احمد اکبرپور، سیامک گلشیری، داود غفارزادگان، کمال بهروزکیا، رضی هیرمندی،افشین علا، یحیی علوی فرد، حمیدرضا نجفی، عرفان نظرآهاری، گلی امامی، افسانه شعبان نژاد، ایرج جهانشاهی، محمد قاضی، علی‌اصغر سیدآبادی، محمدرضا شمس، حمیدرضا شاه‌آبادی، فریدون عموزاده خلیلی، محمود برآبادی، محمدرضا یوسفی، آتوسا صالحی، آرمان آرین، سوسن طاقدیس، جمال اکرمی، عبدالمجید نجفی، مژگان کلهر، جمشید خانیان، سید علی کاشفی خوانساری، ناصر یوسفی، عباس جهانگیریان و…

در ادامه، به معرفی چند چهرۀ شاخص و تأثیرگذار می‌پردازیم:

۴.۲. جادوی تصویر: نقش تصویرگران در التیام و تلطیف مفاهیم دشوار

در روز ادبیات کودک و نوجوان، نباید از نقش حیاتی تصویرگران غافل شد. یک کتاب کودک خوب، حاصل پیوند جادویی متن و تصویر است. تصویرگر، تنها یک نقاش نیست؛ او یک راوی دیگر است که با زبان رنگ‌ها و خطوط، لایه‌های پنهان داستان را آشکار می‌کند. در دنیای ادبیات کودک، به‌ویژه در مواجهه با موضوعات سخت، تصویرگران نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. آن‌ها با هنر خود، مفاهیمی را که شاید در قالب کلمات سنگین و ترسناک باشند، تلطیف کرده و به شکلی قابل هضم برای کودک ارائه می‌دهند. رنگ‌ها، خطوط و ترکیب‌بندی‌ها می‌توانند احساس امنیت، امید، یا حتی اندوه را به شکلی غیرمستقیم منتقل کنند.

۴.۳. فرشید مثقالی: ستاره‌ای درخشان

فرشید مثقالی، برنده جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن، با تصویرگری‌های خلاقانه و بی‌نظیر خود برای کتاب‌هایی چون «ماهی سیاه کوچولو» و «خروس زری، پیرهن پری»، سطح تصویرگری کتاب کودک در ایران را جهانی کرد. سبک منحصر به فرد او، عمق و لایه‌های جدیدی به داستان‌ها می‌بخشد و تخیل کودک را به پرواز درمی‌آورد.

۴.۴. علی‌اکبر صادقی: استاد سورئالیسم ایرانی

علی‌اکبر صادقی با الهام از هنر نگارگری ایرانی و تلفیق آن با سورئالیسم، فضاهایی رؤیایی و شگفت‌انگیز خلق کرد. آثار او، مانند فیلم انیمیشن «رخ» و تصویرگری‌های کتاب‌هایش، کودک را به دنیایی از اسطوره و نماد می‌برد و به او کمک می‌کند تا با ناخودآگاه خود و مفاهیم عمیق انسانی ارتباط برقرار کند.

نورالدین زرین‌کلک، بهمن دادخواه، و نسل جدید تصویرگران مانند پژمان رحیمی‌زاده، علی خدایی، و راشین خیریه، همگی نشان‌دهنده پویایی و استعداد بی‌نظیر هنر تصویرگری در ایران هستند. تصاویر آن‌ها به کودکان کمک می‌کند تا با شخصیت‌ها ارتباط عمیق‌تری برقرار کنند و مفاهیم پیچیده‌ای چون ترس، شادی، امید و غم را به صورت بصری درک نمایند.

۵. ۱۰ کتاب پرفروش و محبوب: دریچه‌هایی به دنیاهای گوناگون

در ادامۀ مقالۀ روز ادبیات کودک و نوجوان، به معرفی ۱۰ کتاب پرفروش و تحسین‌شده در حوزه کودک و نوجوان می‌پردازیم که هر یک به نوعی می‌توانند در مسیر رشد عاطفی و اجتماعی کودکان مفید باشند. این فهرست ترکیبی از آثار اصلی مقاله قبلی با تحلیلی جدید و مرتبط با محوریت موضوعی مقاله است.

۵.۱. کتاب خرگوش گوش داد (اثر کوری دورفلد)

این کتاب، گوهری در زمینه آموزش همدلی و “حضور فعال” است. در دنیایی که همه به دنبال راه حل دادن هستند، خرگوش فقط گوش می‌دهد. این کتاب به کودکان (و بزرگسالان) می‌آموزد که در مواجهه با غم و ناراحتی دیگران، بهترین کار گاهی فقط حضور داشتن و گوش دادن است؛ مهارتی کلیدی برای حمایت از کسی که دچار اضطراب یا غم است.

کتاب “خرگوش گوش داد!” اثر کوری دورفلد داستان خرگوشی آرام و ساکت را روایت می‌کند که در جنگل زندگی می‌کند. روزی، سنجابی سراسیمه به نزد خرگوش می‌آید و از مشکلاتش می‌گوید. خرگوش به جای اینکه نصیحت یا راه حل ارائه دهد، فقط با دقت به حرف‌های سنجاب گوش می‌دهد. در ادامه، حیوانات مختلفی به نزد خرگوش می‌آیند و مشکلات خود را با او در میان می‌گذارند و خرگوش با صبر و حوصله به حرف‌های آنها گوش می‌دهد. در نهایت، حیوانات متوجه می‌شوند که گاهی اوقات فقط نیاز دارند تا کسی به حرف‌هایشان با دقت گوش دهد و آنها را قضاوت نکند. کتاب “خرگوش گوش داد!” به خاطر پیام ساده و قدرتمندش مورد تحسین منتقدان و خوانندگان قرار گرفته است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که این کتاب می‌تواند ابزاری ارزشمند برای آموزش مهارت‌های اجتماعی و عاطفی به کودکان باشد.

۵.۲. کتاب داستان یک دوست خیالی (اثر اوئن کالفر)

این کتاب به زیبایی قدرت تخیل را به عنوان یک مکانیسم مقابله‌ای نشان می‌دهد. دوست خیالی، پناهگاهی برای تنهایی و ابزاری برای پردازش احساسات است. این داستان به کودکانی که احساس تنهایی می‌کنند یا در دنیای درون خود پناه می‌گیرند، اعتبار می‌بخشد و نشان می‌دهد که تخیل، ابزاری قدرتمند برای عبور از مشکلات است.

کتاب داستان یک دوست خیالی نوشته‌ی اوئن کالفر با تصویرگری الیور جفرز، به زیبایی هرچه تمام یک دنیای خیالی را به تصویر می‌کشد. این کتاب که توسط شیدا میرزایی به فارسی ترجمه شده است، اثری دلنشین و آموزنده برای کودکان ۷ تا ۹ سال به شمار می‌رود. داستان با معرفی پسربچه‌ای تنها آغاز می‌شود. او از اینکه هیچ دوست واقعی ندارد احساس ناراحتی می‌کند و اوقات فراغتش را به تنهایی سپری می‌کند. اما ناگهان، همه‌چیز تغییر می‌کند. یک روز، موجودی عجیب و غریب از دل تخیلات او بیرون می‌آید. این موجود، فرد نام دارد. فرد دوستی مهربان و سرگرم‌کننده است و به سرعت با پسرک صمیمی می‌شود.

کتاب داستان یک دوست خیالی اثری خواندنی و آموزنده برای کودکان است. این کتاب با پرداختن به موضوعاتی مانند تخیل، دوستی، پذیرش تفاوت‌ها و ارزش‌های والای انسانی، می‌تواند دریچه‌ای جدید به دنیای کودکان بگشاید. همچنین، سبک نگارش جذاب و تصویرگری‌های زیبا، این کتاب را به اثری ماندگار و پرطرفدار تبدیل کرده است.

۵.۳. کتاب کلاه شادی (اثر برایان وون)

این داستان ساده، مفهوم عمیق “سرایت عاطفی” و قدرت “بخشش” را آموزش می‌دهد. به اشتراک گذاشتن یک کلاه، نمادی از به اشتراک گذاشتن شادی و تغییر حال و هوای یکدیگر است. این کتاب به کودکان می‌آموزد که با یک عمل کوچک مهربانانه، می‌توانند تأثیر بزرگی بر روحیه دیگران بگذارند.

کتاب کلاه شادی اثر برایان ون، کتابی کودکانه و دلنشین است که به مفاهیمی مانند دوستی، به اشتراک گذاری و شادی می‌پردازد. داستان حول محور فیلی می‌چرخد که روز خود را با بدخلقی آغاز می‌کند. اما با پیدا کردن یک بسته‌ی سورپرایز جلوی درب منزلش، حال و هوایش به طور کلی تغییر می‌کند – این بسته حاوی یک کلاه فوق‌العاده است! فیل که از خوشحالی سر از پا نمی‌شناسد، راهی می‌شود تا کلاه جدیدش را به دوستش زرافه نشان دهد. اما متاسفانه زرافه هم روز بدی را سپری می‌کند. خوشبختانه، کلاه جدید فیل به مثابه یک جادو عمل می‌کند و اخم زرافه به لبخند تبدیل می‌شود.

داستان کتاب کلاه شادی با تکرار و الگویی گرمابخش ادامه می‌یابد. فیل و زرافه که حالا کلاه را به طور مشترک به سر می‌گذارند، به دیدار دوستان حیوان خود که هر کدام به نوعی بدخلقی می‌کنند می‌روند. در هر ملاقات، اتفاقی مشابه رخ می‌دهد: کلاه به اشتراک گذاشته می‌شود و جایگزین اخم اولیه، لبخند می‌شود. ساختار ساده و قابل پیش‌بینی داستان، برای خوانندگان خردسال ایده‌آل است و به آنها اجازه می‌دهد تا روند داستان را پیش‌بینی کرده و با هر بار ورق زدن کتاب، حس موفقیت را تجربه کنند.

۵.۴. کتاب پسری که دور دنیا را رکاب زد (اثر الستر هامفریز)

این کتاب سرشار از حس ماجراجویی، استقلال و تاب‌آوری است. تام با چالش‌های واقعی روبرو می‌شود و بر آن‌ها غلبه می‌کند. این داستان به کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد که می‌توان با اراده و پشتکار، بر ترس از ناشناخته‌ها غلبه کرد و به رویاهای بزرگ دست یافت؛ پیامی قدرتمند برای ساختن اعتماد به نفس.

کتاب پسری که دور دنیا را رکاب زد سفر به اروپا و آفریقا نوشته‌ی الستر هامفریز، روایتی جذاب و دوست‌داشتنی از سفری واقعی به دور دنیا با دوچرخه است و در این کتاب کودکان با شخصیت تام همراه می‌شوند. تام، پسری ماجراجو است که حس می‌کند زندگی فراتر از مدرسه است. بخش اول کتاب، ماجراجویی تام را از لحظه ترک انگلستان دنبال می‌کند؛ سفری با دوچرخه از اروپا تا انتهای آفریقا، به سوی سرزمین آفریقای جنوبی. در طول مسیر، خوانندگان جوان نه تنها با مناظر مختلف و شگفت‌انگیز روبرو می‌شوند، بلکه با مردمان مهربان و خونگرمی که در طول سفر از تام استقبال می‌کنند، آشنا می‌شوند. تصاویر جذاب، کارت پستال‌ها و یادداشت‌های روزانه‌ی تام در سراسر کتاب، تجربه‌ای به یادماندنی و ملموس را برای هر ماجراجوی جوانی رقم می‌زند.

کتاب پسری که دور دنیا را رکاب زد سفر به اروپا و آفریقا کتابی الهام‌بخش و انگیزه‌بخش است که می‌تواند برای کودکان و نوجوانان در سراسر جهان جذاب باشد. این کتاب به آنها نشان می‌دهد که با کمی جسارت و شجاعت می‌توان به رویاهای خود دست یافت و دنیا را به مکانی بهتر تبدیل کرد.

۵.۵. کتاب من از پسش بر می‌آیم (اثر لوری رایت)

عنوان کتاب، خود یک مانترای قدرتمند برای افزایش خودباوری و مقابله با اضطراب است. این کتاب به طور مستقیم به کودکان می‌آموزد که با تکرار جملات مثبت، می‌توانند طرز فکر خود را تغییر دهند و با چالش‌ها روبرو شوند. این یک ابزار عملی و فوق‌العاده برای آموزش تفکر مثبت است.

کتاب من از پسش بر می آیم اثر لوری رایت، کتابی جذاب و آموزنده برای کودکان است که به آن‌ها کمک می‌کند تا با چالش‌های مختلف زندگی روبرو شوند و بر آن‌ها غلبه کنند. این کتاب با روایتی ساده و داستانی، مفهوم “مثبت‌اندیشی” و “خودباوری” را به کودکان می‌آموزد. کتاب من از پسش بر می آیم با تکرار و زبانی ساده و قابل فهم برای کودکان، به آن‌ها کمک می‌کند تا مفهوم “من از پسش بر می آیم” را درک کنند. حتی در این روزهای پرفراز و نشیب، فرزند شما بلافاصله پس از خواندن این کتاب، این طرز فکر را در خود پرورش می‌دهد. در این کتاب، با پسری به نام سباستین آشنا می‌شویم که در موقعیت‌های مختلف زندگی با چالش‌هایی روبرو می‌شود. گاهی از دوری دوستانش غمگین می‌شود، گاهی از تنهایی در خانه احساس ترس می‌کند و گاهی نگران آینده است. اما سباستین به جای اینکه تسلیم ترس‌ها و نگرانی‌های خود شود، با تکرار جمله‌ی “من از پسش برمی‌آیم!” به خود انگیزه می‌دهد و راه‌حل‌هایی برای مشکلاتش پیدا می‌کند.

۵.۶. کتاب من صندلی نیستم (اثر راس بوراک)

این داستان خنده‌دار، در لایه‌های زیرین خود به مفهوم “هویت” و “دیده شدن” می‌پردازد. زرافه فریاد می‌زند که “من صندلی نیستم” اما کسی او را نمی‌بیند. این کتاب می‌تواند باب گفتگو در مورد احساس نادیده گرفته شدن و اهمیت دفاع از هویت خود را باز کند، موضوعی که برای رشد سالم شخصیت کودک ضروری است.

کتاب من صندلی نیستم نوشته‌ی راس بوراک، داستانی خنده‌دار و بامزه‌ است که ماجرای یک زرافه را روایت می‌کند. این زرافه که به تازگی به جنگل آمده، نمی‌تواند حیوانات دیگر را متقاعد کند که او یک صندلی نیست. از نظر آن‌ها، او یک صندلی است و صندلی‌ها برای نشستن هستند. زرافه که بارها و بارها مورد استفاده‌ی حیوانات دیگر به عنوان صندلی قرار می‌گیرد، با خودش غرولند می‌کند: «من یک زرافه‌ام، مگه نمی‌بینند؟ من خال‌دارم، گوش دارم، چشم دارم» (و به شاخک‌هایش اشاره می‌کند) «و هرچه که اسم این چیزهاست را هم دارم.»

راس بوراک، نویسنده‌ی کتاب پرمخاطب «سوپی با طعم زرافه»، با نثری شوخ‌طبعانه، زنجیره‌ی اتفاقاتی را دنبال می‌کند که با فرضیه‌ی فوق‌العاده مضحک او آغاز می‌شود. نتیجه‌ی این روایت، سیل دائمی از حماقت‌های بامزه است که به یک شوخی کلاسیک منجر می‌شود. در این شوخی، سوءتفاهم اصلی، قهرمان خسته‌ی داستان را از خورده شدن توسط یک شیر نجات می‌دهد. شوخی نهایی کتاب، بار دیگر معادلات را برهم می‌زند.

۵.۷. کتاب من ماه هستم: بهترین دوست زمین (اثر استیسی مک آنلتی)

این کتاب علمی-داستانی، علاوه بر آموزش نجوم، حس شگفتی و ارتباط با جهانی بزرگتر را در کودک بیدار می‌کند. درک این که ما بخشی از یک سیستم عظیم و شگفت‌انگیز هستیم، می‌تواند اضطراب‌های فردی را در چشم‌اندازی بزرگتر قرار دهد و حس آرامش و تعلق را به ارمغان بیاورد.

کودکان موجوداتی کنجکاو هستند که همواره پرسش‌های بی‌پایانی در ذهن دارند. درک دنیای پهناور اطرافشان برای آن‌ها جذاب و سرگرم‌کننده است. کتاب‌های علمی-کودک این امکان را فراهم می‌کنند تا با زبانی ساده و گیرا، کودکان را با مفاهیم علمی آشنا سازند. کتاب من ماه هستم بهترین دوست زمین نوشته‌ی استیسی مک آنلتی، یکی از این آثار ارزشمند است که با رویکردی داستانی و علمی، کودکان را به سفری ماجراجویانه به دنیای ماه می‌برد. ویژگی برجسته‌ی این کتاب، روایت داستان از زبان خود ماه است. ماه با لحنی صمیمی و دوستانه، به معرفی خود و چگونگی شکل‌گیری‌اش می‌پردازد. او از برخورد یک سیاره‌ی کوچک با زمین در میلیاردها سال پیش سخن می‌گوید و شکل‌گیری حفره‌ها و دهانه‌های موجود بر سطح خود را روایت می‌کند. ماه همچنین، به گردش خود به دور زمین و تاثیرگذاری بر جزر و مد اقیانوس‌ها اشاره می‌کند.

کتاب من ماه هستم بهترین دوست زمین فراتر از آموزش نجوم، به پرورش حس قدردانی نسبت به کره‌ی زمین و اهمیت حفظ آن نیز می‌پردازد. کتاب با تاکید بر نقش مهم ماه در محافظت از زمین، به کودکان یادآوری می‌کند که سیاره‌ی ما، خانه‌ی ارزشمندی است که باید از آن مراقبت کرد.

۵.۸. کتاب قصه‌های من و بابام (اثر اریش اُزِر)

این مجموعه کلاسیک و بدون کلام، قدرت رابطه امن والد-فرزندی را به تصویر می‌کشد. در دنیایی پر از ناامنی، داشتن یک رابطه گرم و صمیمی با والدین، مهم‌ترین سپر دفاعی کودک در برابر اضطراب است. این کتاب‌ها به زیبایی این پناهگاه امن را نشان می‌دهند.

کتاب “قصه‌های من و بابام” مجموعه‌ای از داستان‌های تصویری بدون متن است که توسط اریش اُزِر، نویسنده و تصویرگر آلمانی، خلق شده است. این کتاب شامل سه جلد مجزا با عناوین “بابای خوب من”، “من و بابام” و “روزهای شاد من و بابام” است. این کتاب به خاطر تصاویر زیبا و لحن صمیمی و دلنشین، مورد تحسین بسیاری از خوانندگان و منتقدان قرار گرفته است. جلد اول این مجموعه با عنوان “بابای خوب من”، به داستان رابطه ی صمیمی پدر و پسری می‌پردازد که در برلین زندگی می‌کنند. پدر در این داستان‌ها برای پسرش قصه می‌گوید و او را به گردش و تفریح می‌برد. داستان‌های این مجموعه حول محور رابطه صمیمی پدر و پسر و ماجراهای روزمره آنها می‌چرخد. اریش ازر با استفاده از تصاویر ساده و پرماجرا، لحظات شاد و غمگین، چالش‌ها و پیروزی‌های زندگی پدر و پسر را به تصویر می‌کشد. نقاشی‌های اریش ازر در این کتاب‌ها به خاطر ظرافت، طنز و قدرت بیانشان مورد تحسین قرار گرفته‌اند. او با استفاده از خطوط روان و رنگ‌های شاد، دنیایی خیال‌انگیز و مملو از احساس را خلق می‌کند که قادر است مخاطبان در هر سنی را به خود جذب کند.

۵.۹. کتاب پاستیل‌های بنفش (اثر کاترین اپلگیت)

این کتاب شجاعانه به مسائل سختی چون فقر، بیماری والدین و بی‌خانمانی می‌پردازد، اما این کار را با نگاهی سرشار از امید، شوخ‌طبعی و تاب‌آوری انجام می‌دهد. جکسون با وجود مشکلات عظیم، قدرت تخیل و عشق خانوادگی را حفظ می‌کند. این کتاب به کودکان می‌آموزد که حتی در سخت‌ترین شرایط، می‌توان شادی‌های کوچک را یافت و امید را زنده نگه داشت.

کتاب “پاستیل‌های بنفش” نوشته کاترین اپلگیت داستان پسر بچه‌ای به نام جکسون را روایت می‌کند که به همراه پدر و مادر و خواهر کوچکش در یک مینی‌ون زندگی می‌کنند. پدر جکسون به بیماری ام‌اس مبتلا شده و به همین دلیل شغل خود را از دست داده است. خانواده جکسون با مشکلات مالی زیادی روبرو هستند و به سختی امرار معاش می‌کنند. با وجود این مشکلات، جکسون و خانواده‌اش سعی می‌کنند تا روحیه خود را حفظ کنند و از لحظات شاد زندگی لذت ببرند. جکسون پسری باهوش و تخیل‌پرداز است و برای سرگرم کردن خود و خواهرش داستان‌های جالبی تعریف می‌کند. او همچنین با شوخ طبعی که دارد، سعی می‌کند تا فضای غمگین خانه را شادتر کند.

کتاب “پاستیل‌های بنفش” به خاطر داستان احساسی و شخصیت‌های باورپذیرش مورد تحسین منتقدان و خوانندگان قرار گرفته است. این کتاب به عنوان یکی از بهترین کتاب‌های کودکان در دهه اخیر شناخته می‌شود و به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.

۵.۱۰. کتاب بعضی از رازها را نباید نگه داشت (اثر جینین ساندرز)

این کتاب یک ابزار حیاتی برای آموزش “ایمنی شخصی” به کودکان است. به کودکان می‌آموزد که بین رازهای خوب (مثل یک مهمانی غافلگیرکننده) و رازهای بد (رازهایی که باعث احساس ناراحتی، ترس یا سردرگمی می‌شوند) تفاوت قائل شوند و بدانند که رازهای بد را باید همیشه با یک بزرگسال مورد اعتماد در میان بگذارند. این مهارت در دنیای امروز برای محافظت از کودکان در برابر آسیب، ضروری است.

در کتاب “بعضی از رازها را نباید نگه داشت” نوشته جینین ساندرز با دختری به نام سارا آشنا می‌شویم که به تازگی به همراه خانواده‌اش به مدرسه‌ای جدید نقل مکان کرده است. سارا در مدرسه با دو تا از همکلاسی‌هایش به نام‌های لیندا و امیلی دوست می‌شود. یک روز، سارا متوجه می‌شود که لیندا از امیلی دزدی می‌کند. سارا با دیدن این صحنه شوکه می‌شود و نمی‌داند چه کار باید بکند. او از طرفی نمی‌خواهد لیندا را لو بدهد و از طرف دیگر هم نمی‌تواند نسبت به دزدی او بی‌تفاوت باشد. سارا در نهایت تصمیم می‌گیرد که با امیلی صحبت کند و راز لیندا را به او بگوید. امیلی از شنیدن این موضوع ناراحت می‌شود، اما سارا را به خاطر صداقتش تحسین می‌کند.

این کتاب به کودکان می‌آموزد که رازهایی که می‌توانند به دیگران آسیب برسانند را نباید نگه داشت و اهمیت صداقت و راستی در روابط دوستانه را به خوبی به تصویر می‌کشد. همچنین به کودکان کمک می‌کند تا در مواجهه با موقعیت‌های دشوار، تصمیمات درست بگیرند. لحن کتاب ساده و روان است و برای کودکان جذاب و خواندنی است و تصاویر رنگی و زیبایی که در کتاب وجود دارد، به جذابیت آن می‌افزاید.

۶. سخن پایانی: روز ادبیات کودک و نوجوان، روزی برای ساختن آینده‌ای امن‌تر

روز ادبیات کودک و نوجوان فقط یک تاریخ در تقویم نیست؛ یک فراخوان است. فراخوانی برای والدین، مربیان، نویسندگان و سیاست‌گذاران فرهنگی تا نقش بی‌بدیل ادبیات را در ساختن آینده‌ای بهتر برای فرزندانمان جدی بگیریم. در دنیای پرآشوب امروز، داستان‌ها بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارند. آن‌ها سپرهایی از جنس تخیل و امید هستند که می‌توانیم به دست کودکانمان بدهیم تا با شجاعت و همدلی با طوفان‌های زندگی روبرو شوند.

بیایید در روز ادبیات کودک و نوجوان، به جای خرید یک اسباب‌بازی دیگر، یک کتاب خوب به کودکی هدیه دهیم. بیایید زمانی را به خواندن داستان با فرزندانمان اختصاص دهیم و درباره احساسات شخصیت‌ها با آن‌ها گفتگو کنیم. بیایید از نویسندگان و تصویرگران ایرانی که با عشق و تعهد برای کودکان این سرزمین می‌نویسند و طراحی می‌کنند، حمایت کنیم.

این گام‌های کوچک، سرمایه‌گذاری‌های بزرگی برای پرورش نسلی است که نه تنها باسواد، بلکه تاب‌آور، خلاق و سرشار از امید باشد. آینده ایران در دستان کودکانی است که امروز با قصه‌ها بزرگ می‌شوند. بیایید بهترین قصه‌ها را برایشان روایت کنیم.

۷. سوالات متداول راجع به روز ادبیات کودک و نوجوان

۱) چرا ۱۸ تیرماه به عنوان روز ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده است؟

روز ادبیات کودک و نوجوان به پاسداشت خدمات ارزشمند و ماندگار مهدی آذریزدی، نویسنده برجسته و «پدر ادبیات کودک ایران»، انتخاب شده است. آذریزدی با مجموعه کتاب‌های «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، نقشی بی‌بدیل در آشنا کردن چندین نسل از کودکان ایرانی با ادبیات و مفاهیم اخلاقی ایفا کرد.

۲) چرا امسال تاکید بر نقش درمانی کتاب‌ها در روز ادبیات کودک و نوجوان اینقدر مهم است؟

در سال‌های اخیر، کودکان و نوجوانان در سراسر جهان و به ویژه در منطقه ما، بیش از هر زمان دیگری در معرض اخبار و تصاویر مربوط به جنگ، بحران‌های اجتماعی و اضطراب‌های عمومی قرار گرفته‌اند. این شرایط می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت روان آن‌ها بگذارد. بنابراین، روز ادبیات کودک و نوجوان فرصتی حیاتی است تا به ادبیات نه فقط به عنوان سرگرمی، بلکه به عنوان یک ابزار کاربردی و در دسترس برای کمک به کودکان جهت پردازش این احساسات پیچیده و ساختن تاب‌آوری روانی نگاه کنیم.

۳) چگونه می‌توانم کتاب‌های مناسب با موضوعات خاص روانشناختی (مثل اضطراب، غم، یا مدیریت خشم) را پیدا کنم؟

بهترین راه، مشورت با کتابفروشان متخصص و باتجربه است. به عنوان مثال، فروشگاه شهر کتاب پاسداران و یا سایت شهر کتاب پاسداران دارای بخشی غنی و تخصصی برای کتاب‌های کودک و نوجوان است و کارشناسان آن می‌توانند با توجه به سن و نیاز مشخص فرزند شما، بهترین کتاب‌ها را به شما معرفی کنند. شما می‌توانید در روز ادبیات کودک یا نوجوان یا هر روز دیگری، به صورت حضوری به فروشگاه مراجعه کرده یا از طریق وب‌سایت ما، کتاب‌های دسته‌بندی شده بر اساس موضوعات مختلف را جستجو و خریداری نمایید.

۴) علاوه بر مهدی آذریزدی، کدام نویسندگان ایرانی به خوبی به مسائل روانی و اجتماعی کودکان پرداخته‌اند؟

خوشبختانه نویسندگان توانمند بسیاری در این حوزه فعالیت می‌کنند. هوشنگ مرادی کرمانی در آثاری چون «بچه‌های قالی‌باف‌خانه» به زیبایی به مسائل اجتماعی و تاب‌آوری کودکان در شرایط سخت می‌پردازد. فرهاد حسن‌زاده با شجاعت به دغدغه‌های هویتی و اضطراب‌های نوجوانان امروزی نزدیک می‌شود. محمدرضا بایرامی در رمان‌هایش، نوجوانان را با چالش‌های بزرگ و یافتن جایگاه خود در دنیا روبرو می‌کند. جستجو در آثار این نویسندگان و دیگرانی که در مقاله ذکر شد، می‌تواند شما را به گنجینه‌های ارزشمندی برساند.

۵) چگونه می‌توانم از داستان‌ها برای کاهش اضطراب کلی فرزندم استفاده کنم؟

فهرست مطالب