سبد خرید شما در حال حاضر خالی است!
جایزه ادگار: اُسکار دنیای جنایت و معماریِ سایهها
در دنیای تاریک و پرتعلیق ادبیات جنایی، جایی که هر سایه داستانی ناگفته دارد و هر سکوت میتواند نشانهای از رازی مرگبار باشد، یک نام بیش از هر نام دیگری میدرخشد: جایزه ادگار (ادگارز) (The Edgar Awards). این جایزه، که به افتخار استاد بیبدیل وحشت و پدر داستان کوتاه کارآگاهی مدرن، ادگار آلن پو، نامگذاری شده است، معتبرترین و عالیترین نشان افتخاری است که میتوان در ژانر معمایی و جنایی به دست آورد.
جایزه ادگار آلن پو که هر ساله توسط «انجمن نویسندگان معمایی آمریکا» (MWA) اهدا میشود، نه فقط یک تندیس کوچک از نیمتنه عبوس آلن پو، بلکه مهر تأییدی نهایی بر استادی یک نویسنده در هنرِ ساختن تعلیق، روانشناسی پیچیده شخصیت و طراحی دسیسههای هوشمندانه است.
از سال ۱۹۴۶، جایزه ادگار به مثابه اسکاری برای دنیای ادبیات جنایی عمل کرده و فراتر از کتابها، به فیلمنامهها، آثار تلویزیونی، نمایشنامهها و آثار غیرداستانی که به بهترین شکل، روح تاریک و جذاب این ژانر را تسخیر کردهاند، اهدا شده است. این جایزه، معیاری است که نبض نوآوری و کیفیت در داستانگویی معمایی را مشخص میکند و هر ساله، میلیونها خواننده در سراسر جهان منتظرند تا ببینند کدام اثر، شایستگی دریافت این افتخار بزرگ را داشته است.
میراثی در سایه: تاریخچه جایزه ادگار
ریشههای جایزه ادگار به سال ۱۹۴۵ بازمیگردد، زمانی که گروهی از نویسندگان برجسته ژانر معمایی در نیویورک گرد هم آمدند تا «انجمن نویسندگان معمایی آمریکا» (Mystery Writers of America – MWA) را بنیانگذاری کنند. مأموریت آنها روشن بود: ارتقای سطح و اعتبار ژانر معمایی و جنایی، که اغلب توسط حلقههای نخبهگرای ادبی نادیده گرفته میشد، و همچنین حمایت از نویسندگانی که در این حیطه فعالیت میکردند.
تنها یک سال پس از تأسیس، در سال ۱۹۴۶، انجمن تصمیم گرفت جوایزی را برای تجلیل از بهترین آثار این حوزه اهدا کند. انتخاب نام «ادگار» به افتخار ادگار آلن پو، تصمیمی نمادین و هوشمندانه بود. پو، با داستان «قتلهای خیابان مورگ» (۱۸۴۱)، عملاً سنگ بنای داستان کارآگاهی مدرن را گذاشته بود و روح گوتیک و روانشناختی آثارش، الهامبخش نسلهای بعدی نویسندگان جنایی بود.
اولین مراسم اهدای جایزه ادگار رویدادی نسبتاً کوچک بود و جوایز اولیه شامل بهترین رمان اول، بهترین فیلم سینمایی و بهترین درام رادیویی میشد. اما این انجمن به سرعت رشد کرد و جایزه ادگار نیز همراه با آن گسترش یافت.
- در سال ۱۹۵۱ جایزه بهترین داستان کوتاه اضافه شد.
- در سال ۱۹۵۴ مهمترین بخش، یعنی «بهترین رمان»، برای اولین بار معرفی شد و به سرعت به هسته مرکزی این جوایز تبدیل گشت.
- در سال ۱۹۷۲ با اوج گرفتن تلویزیون، جایزه بهترین سریال تلویزیونی نیز به دستهبندیها پیوست.
یکی از مهمترین ابداعات MWA که اعتبار جایزه ادگار را به شدت افزایش داد، معرفی جایزه «استاد اعظم» (Grand Master) بود. این جایزه، که معادل جایزه یک عمر دستاورد هنری در اسکار است، به نویسندگانی اهدا میشود که نه تنها آثار برجستهای خلق کردهاند، بلکه تأثیری شگرف و ماندگار بر کل ژانر معمایی گذاشتهاند. دریافتکنندگان این جایزه، خود فهرستی از چهرههای کلیدی تاریخ ادبیات هستند.
آگاتا کریستی در سال ۱۹۵۵، رکس استوت در سال ۱۹۵۹ و گراهام گرین در سال ۱۹۷۶ از اولین دریافتکنندگان این افتخار بودند. این اقدام نشان داد که جایزه ادگار فقط به دنبال تجلیل از آثار جدید نیست، بلکه به دنبال ساختن یک تالار مشاهیر و حفظ میراث ژانر است.
در طول دههها، جایزه ادگار برای انعکاس تغییرات در صنعت نشر و ذائقۀ خوانندگان، تکامل یافت. دستهبندیهای جدیدی مانند «بهترین کتاب جلد شومیز اورجینال» (Paperback Original) برای پاسخ به رشد بازار کتابهای کاغذی و «بهترین اثر جنایی واقعی» (Fact Crime) برای تجلیل از آثار غیرداستانی درخشان مانند «در کمال خونسردی» ترومن کاپوتی، اضافه شدند. امروزه، جایزه ادگار به عنوان استاندارد طلایی ادبیات جنایی شناخته میشود و هر ساله در یک ضیافت شام باشکوه در نیویورک اهدا میشود.
از رمان تا فیلمنامه: آناتومی جایزه ادگار
برخلاف بسیاری از جوایز ادبی که صرفاً بر رمان تمرکز دارند، جایزه ادگار یک چتر گسترده است که تقریباً هر شکلی از روایت معمایی را در بر میگیرد. این گستردگی یکی از دلایل اهمیت و نفوذ این جایزه است. انجمن MWA معتقد است که یک داستان جنایی خوب، در هر قالبی که باشد، شایسته تقدیر است. دستهبندیهای اصلی جایزه ادگار عبارتند از:
- بهترین رمان (Best Novel): معتبرترین جایزه شب؛ این جایزه ادگار به بهترین رمان معمایی/جنایی/تعلیقی سال اهدا میشود.
- بهترین رمان اول توسط یک نویسنده آمریکایی (Best First Novel): جایزهای حیاتی که اغلب سکوی پرتاب نویسندگان جدید است و استعدادهای نوظهور را به جهان معرفی میکند.
- بهترین کتاب جلد شومیز اورجینال (Best Paperback Original): برای رمانهایی که اولین انتشار آنها به صورت کتاب کاغذی (و نه جلد سخت) بوده است.
- بهترین اثر جنایی واقعی (Best Fact Crime): برای آثار غیرداستانی برجسته که به بررسی جنایات واقعی، تاریخچۀ جرم یا سیستم قضایی میپردازند.
- بهترین اثر انتقادی/زندگینامهای (Best Critical/Biographical): برای آثار آکادمیک، زندگینامههای نویسندگان ژانر، یا تحلیلهای انتقادی بر ادبیات معمایی.
- بهترین داستان کوتاه (Best Short Story): برای تجلیل از هنر داستان کوتاه معمایی که اغلب در مجلات یا گلچینها منتشر میشود.
- بهترین اثر نوجوانان (Best Young Adult): برای رمانهای معمایی نوشته شده برای مخاطبان نوجوان.
- بهترین اثر کودکان (Best Juvenile): برای داستانهای معمایی ویژۀ مخاطبان کودک.
- بهترین فیلمنامه فیلم سینمایی (Best Motion Picture Screenplay): این جایزه ادگار به نویسندۀ بهترین فیلمنامۀ سینمایی ژانر تعلق میگیرد.
- بهترین فیلمنامه قسمت تلویزیونی (Best Television Episode Teleplay): برای تجلیل از نویسندگان اپیزودهای سریالهای تلویزیونی معمایی.
جوایز ویژه: فراتر از رقابت
علاوه بر دستهبندیهای رقابتی، MWA هر ساله چندین جایزه ادگار افتخاری ویژه نیز اهدا میکند که اغلب اهمیت بیشتری دارند:
جایزه استاد اعظم (The Grand Master Award)
این، مهمترین افتخار در دنیای ادبیات جنایی است. «استاد اعظم» یک جایزۀ یک عمر دستاورد هنری است و به نویسندهای تعلق میگیرد که نهتنها مجموعهای از آثار درخشان خلق کرده، بلکه تأثیری شگرف و ماندگار بر کل ژانر گذاشته است. دریافت این جایزه ادگار به معنای پیوستن به پانتئون خدایان ادبیات معمایی است. این جایزه به افرادی چون آگاتا کریستی، ریموند چندلر و پی. دی. جیمز اهدا شده است.
جایزه کلاغ (The Raven Award)
این جایزه به افرادی (غیر از نویسندگان) یا سازمانهایی اهدا میشود که سهم قابل توجهی در ارتقای ژانر معمایی داشتهاند. این میتواند شامل ناشران، ویراستاران، کتابفروشان، منتقدان یا حتی بنیانگذاران جشنوارههای ادبی باشد.
جایزه النی کوئین (The Ellery Queen Award)
این جایزه ادگار به تیمهای تحریریه یا انتشاراتیهایی اهدا میشود که در طول دوران فعالیت خود، کیفیت بالایی را در انتشار آثار معمایی حفظ کردهاند.
مهر محرمانه: روند انتخاب برنده جایزه ادگار
فرآیند انتخاب برندگان جایزه ادگار به اندازه یک رمان جاسوسی، دقیق، ساختاریافته و محرمانه است. اعتبار این جایزه به شدت به یکپارچگی و تخصص داورانش بستگی دارد.
- کمیتههای داوری: برای هر یک از دستهبندیهای جایزه ادگار، یک کمیته داوری مجزا تشکیل میشود. اعضای این کمیتهها همگی از اعضای فعال MWA و متخصصان آن حوزه خاص هستند؛ آنها شامل نویسندگان برجسته، منتقدان معتبر، کتابداران متخصص در ژانر و گاهی ویراستاران ارشد میشوند.
- ارسال آثار: ناشران (و گاهی خود نویسندگان) آثار واجد شرایط را که در طول سال تقویمی منتشر شدهاند، برای کمیتههای مربوطه ارسال میکنند. برخلاف برخی جوایز، برای ارسال اثر به جایزه ادگار هیچ هزینهای دریافت نمیشود.
- قوانین سختگیرانه: MWA قوانین روشنی دارد. به عنوان مثال، آثاری که توسط هوش مصنوعی تولید شده باشند، واجد شرایط نیستند. همچنین کتابهای خودنشر (Self-Published) معمولاً پذیرفته نمیشوند، مگر اینکه بعداً توسط یک ناشر مورد تأیید MWA بازنشر شوند، که این خود یکی از قوانین بحثبرانگیز جایزه ادگار است.
- روند مطالعه فشرده: داوران ماهها صرف مطالعه صدها کتاب ارسالی در بخش خود میکنند. این فرآیند بسیار طاقتفرساست.
- پیماننامه عدم افشا (NDA): یکی از جنبههای جالب جایزه ادگار این است که تمام داوران موظف به امضای یک توافقنامه عدم افشا (NDA) هستند. آنها متعهد میشوند که مذاکرات، بحثها و دلایل انتخاب یا رد شدن کتابها را «برای همیشه» محرمانه نگه دارند. این قانون برای محافظت از داوران در برابر فشارهای خارجی و جلوگیری از افشای اطلاعاتی مانند اینکه «کدام کتاب با اختلاف یک رأی شکست خورد» وضع شده است.
- اعلام نامزدها: پس از ماهها مطالعه و بررسی، هر کمیته فهرست نهایی نامزدهای خود (معمولاً بین ۴ تا ۶ اثر) را انتخاب میکند. این فهرست کوتاه معمولاً در ماه ژانویه، همزمان با سالروز تولد ادگار آلن پو، اعلام میشود که خود جنبهای نمادین دارد.
- اعلام برندگان: برندگان نهایی تا زمان برگزاری مراسم، مخفی باقی میمانند. پاکتهای مهر و موم شده در «ضیافت شام سالانۀ جایزه ادگار» (Edgars Banquet) که هر ساله در اواخر آوریل یا اوایل می در شهر نیویورک برگزار میشود، باز شده و برندگان تندیس «ادگار» خود را دریافت میکنند.
پروندههای باز: جنجالها و لحظات ماندگار جایزه ادگار
هیچ جایزۀ معتبری بدون جنجال نیست، و جایزه ادگار نیز در طول تاریخ طولانی خود شاهد لحظات بحثبرانگیز و تصمیمات شوکهکنندهای بوده است.
بزرگترین رسوایی: پس گرفتن جایزه استاد اعظم لیندا فرستاین
بیتردید، بزرگترین جنجال در تاریخ مدرن جایزه ادگار مربوط به تصمیم MWA برای اهدای جایزه «استاد اعظم» (Grand Master) به «لیندا فرستاین» (Linda Fairstein) در سال ۲۰۱۸ بود. فرستاین، نویسندۀ رمانهای جنایی پرفروش، پیش از نویسندگی، دادستان مشهور بخش جرایم جنسی در منهتن بود.
به محض اعلام نام او، طوفانی از اعتراض در شبکههای اجتماعی به پا شد. منتقدان اشاره کردند که فرستاین دادستان اصلی پروندۀ بدنام «سنترال پارک فایو» (Central Park Five) در سال ۱۹۸۹ بود؛ پروندهای که در آن پنج نوجوان سیاهپوست و لاتینتبار به جرمی که مرتکب نشده بودند (تجاوز به یک زن در پارک) محکوم شدند. آنها سالها بعد، پس از اثبات بیگناهیشان، آزاد شدند.
نویسندگان برجستۀ ژانر جنایی، مانند «آتیکا لاک» (Attica Locke)، کمپینی را رهبری کردند و استدلال نمودند که MWA نمیتواند به فردی که نماد بیعدالتی نژادی در سیستم قضایی است، بالاترین نشان افتخار خود را اهدا کند.
MWA در اقدامی بیسابقه، هیئت مدیرۀ MWA تنها چند روز پس از اعلام اولیه، بیانیهای صادر کرد و اعلام نمود که جایزه «استاد اعظم» لیندا فرستاین را پس میگیرد. این تصمیم، MWA را به دو دسته تقسیم کرد؛ برخی این اقدام را شجاعانه و ضروری دانستند، در حالی که برخی دیگر آن را تسلیم شدن در برابر «فشار اوباش» خواندند. این اتفاق، بحثی جدی را در مورد مرز بین زندگی حرفهای یک نویسنده و اعمال گذشتۀ او در دریافت جایزه ادگار برانگیخت.
ماجرای عجیب ریموند چندلر
یکی از بزرگترین ماجراهای عجیب تاریخ جایزه ادگار این است که «ریموند چندلر»(Raymond Chandler)، یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان این ژانر و خالق فیلیپ مارلو، هرگز برای هیچ یک از رمانهای کلاسیک خود مانند «خواب ابدی» یا «بدرود خوشگل من» برندۀ جایزه ادگار رقابتی نشد. MWA این «اشتباه» تاریخی را سالها بعد، در سال ۱۹۶۲، با اهدای جایزه «استاد اعظم» به او (پس از مرگش) جبران کرد.
پیروزی ژانر وحشت: سکوت برهها
در سال ۱۹۸۹، جایزه ادگار برای «بهترین رمان» به «سکوت برهها» (The Silence of the Lambs) اثر «توماس هریس» اهدا شد. این انتخاب قابل توجه بود، زیرا این کتاب اغلب در ژانر «وحشت» (Horror) یا «تریلر روانشناختی بسیار تاریک» دستهبندی میشد تا یک معمایی پلیسی سنتی. این پیروزی نشان داد که داوران جایزه ادگار مایلند مرزهای ژانر را گسترش دهند و از آثاری که قواعد سنتی را به چالش میکشند، استقبال کنند.
تالار مشاهیر: اساتید اعظم و برندگان مطرح جایزه ادگار
در ادامه، با برخی از مشهورترین برندگان جوایز بخش های مختلف جایزه ادگار مانند جوایز بهترین رما و استاد اعظم آشنا میشویم:
آگاتا کریستی (Agatha Christie)
آگاتا کریستی، ملکۀ بلامنازع جنایت، اولین دریافتکنندۀ جایزه «استاد اعظم» جایزه ادگار در سال ۱۹۵۵ بود. این انتخاب، اعتبار فوری و همیشگی را برای این جایزه به ارمغان آورد. اگرچه او در بخش رقابتی برنده نشد، اما MWA با این افتخار، دین خود را به تأثیرگذارترین نویسندۀ تاریخ این ژانر ادا کرد. او همچنین افتخارات سلطنتی بریتانیا، از جمله دریافت نشان «فرمانده شوالیه» (Dame) را کسب کرد.
دانلد ای. وستلیک (Donald E. Westlake)
وستلیک یکی از ستونهای جایزه ادگار و استاد تطبیقپذیری بود. او سه بار برنده جایزه ادگار شد: بهترین رمان اول برای «مزدوران» (۱۹۶۱)، بهترین رمان برای «خدا مارک را حفظ کند» (۱۹۶۸) و بهترین داستان کوتاه (۱۹۹۱). او همچنین در سال ۱۹۹۳ به مقام «استاد اعظم» رسید. توانایی او در نوشتن همزمان آثار کمدی-جنایی (سری دورتموندر) و رمانهای خشن و تاریک (تحت نام مستعار ریچارد استارک) او را به یک اسطوره تبدیل کرد.
ریموند چندلر (Raymond Chandler)
چندلر که در زمان حیاتش برای رمانهایش نادیده گرفته شد، به عنوان پدر مکتب «هاردبویلد» شناخته میشود. جایزه ادگار این «اشتباه» تاریخی را در سال ۱۹۶۲ با اهدای جایزه «استاد اعظم» (پس از مرگش) جبران کرد. او برای فیلمنامهنویسی آثار مهمی چون «غرامت مضاعف» و «کوکب آبی»، دو بار نامزد جایزه اسکار شد.
آلفرد هیچکاک (Alfred Hitchcock)
اگرچه هیچکاک نویسنده نبود، اما تأثیر او بر ژانر تعلیق انکارناپذیر بود و MWA در سال ۱۹۷۳ با اهدای «جایزه کلاغ» (Raven Award) از او تقدیر کرد. این استاد سینما که به «استاد تعلیق» مشهور بود، جوایز متعددی از جمله جایزه یک عمر دستاورد هنری AFI و چندین گلدن گلوب دریافت کرد و از سوی ملکۀ بریتانیا به مقام شوالیه رسید.
پی. دی. جیمز (P. D. James)
نویسندۀ شهیر بریتانیایی و خالق کارآگاه «آدام دالگلیش»، در سال ۱۹۹۹ جایزه «استاد اعظم» جایزه ادگار را دریافت کرد. او به دلیل عمق روانشناختی و نثر ادبی فاخر، جوایز متعدد «خنجر» (Dagger) را از انجمن نویسندگان جنایی بریتانیا (CWA)، از جمله «خنجر طلایی» و «خنجر الماس»، دریافت کرد و به مقام بارونس (عضو مجلس اعیان) رسید.
استیون کینگ (Stephen King)
اگرچه کینگ به عنوان پادشاه وحشت شناخته میشود، اما او عمیقاً در ژانر جنایی نیز مهارت دارد. MWA در سال ۲۰۰۷ با اهدای «استاد اعظم» از او تقدیر کرد. کینگ همچنین در سال ۲۰۱۵ برای رمان «آقای مرسدس» برندۀ جایزه ادگار «بهترین رمان» شد و جوایز معتبری چون «مدال ملی هنر» آمریکا، «جایزه هوگو» و «جایزه جهانی فانتزی» برای یک عمر دستاورد را نیز دریافت کرده است.
آر. ال. استاین (R.L. Stine)
شاید دیدن نام خالق مجموعه محبوب و ترسناک «مورمور» (Goosebumps) در کنار نویسندگان جدی جنایی تعجببرانگیز باشد، اما «آر. ال. استاین» حقیقتاً یکی از ستونهای ادبیات معمایی مدرن است. او که اغلب «استیون کینگِ دنیای کودکان» نامیده میشود، در سال ۲۰۱۴ موفق به دریافت معتبرترین افتخار جایزه ادگار آلن پو، یعنی عنوان «استاد اعظم» (Grand Master) شد.
گیلین فلین (Gillian Flynn)
فلین که با «دختر گمشده» (Gone Girl) نامزد جایزه ادگار شد، پیش از آن برای رمان اول خود «چیزهای تیز» (Sharp Objects) برندۀ دو «جایزه خنجر» معتبر از CWA (بریتانیا) شده بود. او نماد موج نوی تریلرهای روانشناختی با محوریت «راوی غیرقابل اعتماد» است.
والتر موزلی (Walter Mosley)
خالق کارآگاه «ایزی رالینز» و یکی از مهمترین صداها در به تصویر کشیدن تجربۀ سیاهپوستان آمریکا در قالب ادبیات جنایی. موزلی در سال ۲۰۱۶ به مقام «استاد اعظم» جایزه ادگار دست یافت. او همچنین افتخارات بزرگی چون «مدال بنیاد ملی کتاب آمریکا» (مشابه المور لئونارد) و «خنجر الماس CWA» را دریافت کرده است.
دیوید گرن (David Grann)
در بخش غیرداستانی، دیوید گرن با کتاب تکاندهندهاش «قاتلان ماه گل» (Killers of the Flower Moon) در سال ۲۰۱۸ برنده جایزه ادگار برای بهترین جنایت واقعی شد. این کتاب که به بررسی قتلهای سریالی سرخپوستان اوسیج در دهه ۱۹۲۰ و تولد FBI میپردازد، نمونهای عالی از قدرت روایتگری در آثار غیرداستانی است که مانند یک رمان معمایی خوانده میشود.
نتیجهگیری: آخرین سرنخ
جایزه ادگار بسیار فراتر از یک تندیس برنزی است. این جایزه، نگهبان میراث ژانری است که از دل سایهها و نبوغ تاریک ادگار آلن پو متولد شد. برای بیش از ۷۵ سال، انجمن نویسندگان معمایی آمریکا از طریق این جایزه، نهتنها بهترین داستانگویان را تجلیل کرده، بلکه به طور مداوم برای «نوشتن معمایی» به عنوان یک هنر والا، احترام خریده است.
حتی امروزه نیز، میل انسان به حل معما، کشف حقیقت و رویارویی با تاریکی، ثابت باقی مانده است. جایزه ادگار تضمین میکند که نویسندگانی که با مهارت این کاوش پرتعلیق را برای ما مهیا میکنند، شناخته شده و ارج نهاده شوند. برنده شدن جایزه ادگار به معنای آن است که یک نویسنده توانسته است به «جنایت کامل» در ادبیات دست یابد؛ جنایتی که در آن، هر کلمه یک سرنخ و هر صفحه، گامی به سوی افشاگری نهایی است.
سوالات متداول درباره جایزه ادگار آلن پو
۱) جایزه ادگار چیست؟
جایزه ادگار معتبرترین جایزۀ ادبی در جهان برای ژانرهای معمایی، جنایی، تعلیق و تریلر است. این جایزه به افتخار ادگار آلن پو نامگذاری شده است.
۲) چه نهادی جایزه ادگار را اهدا میکند؟
این جایزه هر ساله توسط «انجمن نویسندگان معمایی آمریکا» (Mystery Writers of America – MWA) در مراسمی در نیویورک اهدا میشود.
۳) آیا جایزه ادگار جایزه نقدی دارد؟
خیر. برخلاف بسیاری از جوایز ادبی، جایزه ادگار جایزۀ نقدی ندارد. اعتبار این جایزه در خود تندیس نمادین «ادگار» و شهرت و اعتباری است که برای نویسنده به ارمغان میآورد و معمولاً منجر به افزایش چشمگیر فروش کتابها میشود.
۴) تفاوت جایزه ادگار و جایزه خنجر (Dagger Awards) چیست؟
هر دو معتبرترین جوایز ژانر جنایی هستند. تفاوت اصلی جغرافیایی است: جایزه ادگار جایزۀ اصلی آمریکا است (که توسط MWA اهدا میشود). «جایزه خنجر» جایزۀ اصلی بریتانیا است (که توسط انجمن نویسندگان جنایی بریتانیا – CWA اهدا میشود).
۵) جایزه «استاد اعظم» (Grand Master) ادگار چیست؟
«استاد اعظم» بالاترین افتخاری است که MWA اهدا میکند. این یک جایزۀ یک عمر دستاورد هنری است و به نویسندگانی تعلق میگیرد که تأثیری ماندگار و بنیادین بر کل ژانر معمایی گذاشتهاند. این جایزه لزوماً هر سال اهدا نمیشود و دریافت آن، اوج دوران حرفهای یک نویسندۀ جنایی محسوب میشود.
