سبد خرید شما در حال حاضر خالی است!
جایزه ادبی دوبلین در آزمون زمان
شهر دوبلین سنگر برخی از مشهورترین غولهای ادبیات داستانی، ادبیات نمایشی و شعر است: «جیمز جویس»، «ساموئل بکت»، «اُسکار وایلد»، «جاناتان سوئیفت»، «برام استوکر» و «ویلیام باتلر ییتس». «جایزه ادبی دوبلین» تجلیلی از هنرِ روایت در قالبهای مختلفِ کلام مکتوب است که یاد و خاطر ادبیات غنی کشور ایرلند و شهر تاریخی دوبلین را، در ذهن مخاطبین ادبیات در سراسر تاریخ جاودان خواهد کرد.
جایزه ادبی دوبلین از سال 1996 به عنوان ستارهای درخشان در میان دیگر جایزههای ادبی دنیا مطرح شده است. زمانی که نطفۀ جایزه شکل گرفت، مشخص بود که جایزه ادبی دوبلین یک جایزه معمولی نیست؛ این جایزه با مبلغ هدیۀ قابل توجه ۱۰۰ هزار یورویی، از همان ابتدا به یکی از گران قیمتترین جوایز ادبی جهان تبدیل شد. فراتر از پاداش پولی، جایزه ادبی دوبلین بیش از هرچیزی برای به رسمیت شناختن تلاشی دستهجمعی است که به تولد یک کتاب ختم میشود: از دیدگاه اصلی و خیرهکنندۀ نویسنده تا تفسیر ظریف مترجم از یک اثر.
در طول سالها، این جایزه تبدیل به مدرک مهمی دال بر قدرت ترجمه و اهمیت در دسترس بودنِ ادبیات شده است. هرساله فراخوان بینالمللیِ برندگان، تابلویی از صداهای مختلف فرهنگی از نقاط مختلف دنیا را شکل میدهد. این جایزه آثاری را تجلیل میکند که بینش عمیق نسبت به فرهنگها، جوامع و احساسات انسانی مختلف را به مخاطبین ارائه دهند. هر اثری که برندۀ جایزه ادبی دوبلین میشود، دنیای کوچکی از زمانهای بهخصوص است؛ دورانی که منعکسکننده ذات و جهانشمول بودن شرایط انسانی است.
فهرست مطالب
تاریخچه جایزه ادبی دوبلین: بنیادهای متعالیِ یک الهام ادبی
در قلب دوبلین، جایی که زمزمههای غولهای ادبی در کوچهها به گوش میرسد و هوا از نویدِ داستانهایی ناگفته غلیظ است، افتخاری ادبی متولد شد. پیدایش جایزه به همان اندازه که جسورانه بود، رویایی نیز بود: چیزی مانند یک الهام بیسابقۀ ادبی. در سال 1994، شورای شهر دوبلین طی یک همکاری غیرمنتظره با شرکت تولید آمریکایی «IMPAC»، که مقر اروپایی آن در دوبلین بود، «جایزه بینالمللی ادبی ایمپک دوبلین» (International IMPAC Dublin Literary Award) را پایهگذاری کرد.
شورای شهر دوبلین به دنبال ایجاد یک جایزه ادبی بینالمللی بود که عملی بیش از به رسمیت شناختن و تجلیل از یک اثر داستانی را انجام دهد. هدف شورا این بود که گفتوگوی فرهنگی و اجتماعی در ابعاد جهانی را از طریق ادبیات گسترش دهد و جایگاه ادبی شهر دوبلین در دنیا ارتقا یابد. در واقع کاربرد این جایزه ارج نهادن به هنر داستانسرایی و به عرصۀ ظهور رساندن روایتهایی است که با تجربهی انسانی در سراسر دنیا غنی میشوند.
«جیمز اروین»، رئیس شرکت ایمپک، جایزه نقدیِ 100 هزار یورویی را برای این جایزه در نظر گرفت تا بدین ترتیب، جایزه ادبی دوبلین به یکی از گرانقیمتترین جوایز ادبی جهان تبدیل شود. با گذشت سالها، جایزه تکامل یافت و نام اولیه خود را در سال 2015 از دست داد و به سادگی به عنوان جایزه بینالمللی ادبی دوبلین (International IMPAC Dublin Literary Award) شناخته شد.
میراث جایزه ادبی دوبلین فقط در ارزش پولی آن نیست، بلکه در توانایی آن برای متحد کردن صداهای متفاوت زیر چتر ادبیات است. جایزه ادبی دوبلین پلی است بین فرهنگها و تجربههای زیستۀ انسانی در سراسر دنیا و یادآور اینکه در قلمرو داستانها، همۀ ما شهروندان یک جهان واحد هستیم – و این خود نمادی از قدرت ماندگار ادبیات برای ایجاد پیوند، الهام بخشیدن و پایداری است.
روند انتخاب برندۀ جایزه: پروسهای متمایز، جهانی و دموکراتیک!
روند منحصربهفرد نامزد شدن در جایزه ادبی دوبلین، این جایزه را بیشتر و بیشتر با دیگر جوایز ادبی متمایز میکند. برخلاف سایر جوایز ادبی که آثار واجد شرایط برای نامزد شدن در جایزه توسط ناشران یا نویسندگان ارسال میشود، این جایزه به توصیههای کتابخانههای عمومی در سراسر جهان متکی است. هرساله از بیش از 400 سیستم کتابخانهای در 177 کشور دعوت میشوند تا نامزدین جایزه ادبی دوبلین را، از میان سیل بیشماری از رمانها انتخاب کنند. کار این کتابخانهها این است که شبکهای را به نمایش بگذارند که بهترین آثار داستانی از هر گوشهای از کرۀ زمین را، به تصویر میکشد.
این کتابخانهها هر سال عناوینی را ارائه میکنند که به اعتقاد آنها اوج دستاورد ادبی است. این رویکرد دموکراتیک و فراگیر تضمین میکند که طیف متنوعی از صداها و دیدگاهها، از نویسندگان تثبیتشده تا استعدادهای در حال ظهور در نظر گرفته شوند. سپس یک هیئت بینالمللی از داوران که هر سال تغییر میکند، وظیفه مهم انتخاب فهرست کوتاه یا نهایی و برنده نهایی را بر عهده دارند تا برجستهترین رمان سال را تاجگذاری کنند.
«لیست بلندِ» نامزدان جایزه ادبی دوبلین در ماه اکتبر یا نوامبر و «لیست کوتاه» (شامل حداکثر 10 نامزد نهایی)، در ماه مارس یا آوریل سال بعد اعلام میشود. برندۀ نهایی جایزه ادبی دوبلین نیز در ماه ژوئن اعلام میشود.
نکاتی راجع به جایزه بینالمللی ادبی دوبلین
- برای برنده شدن این جایزه، هیچ محدودیتی از نظر زبانی و ملیتی وجود ندارد. به عبارتی دیگر، اثر ادبی میتواند به هر زبانی توسط هر نویسندهای نوشته شده باشد، تا زمانی که این اثر، حتما به انگلیسی نوشته یا ترجمه شده باشد.
- جایزه ادبی دوبلین تنها به آثاری تعلق میگیرد که حداقل دو سال از تاریخ انتشار آنها گذشته باشد.
- وقتی یک اثر ترجمه شده برنده میشود، جایزه بین نویسنده و مترجم به ترتیب به میزان ۷۵ هزار یورو و ۲۵ هزار یورو، تقسیم میشود. این موضوع اشاره به نقش مهم مترجم در پل زدن با جهانهای ادبی و رساندن غنای ادبیات جهانی به مخاطبان انگلیسیزبان است.
- بیشترین تعداد مجازِ برنده شدن این جایزه توسط یک فرد ۲ نوبت است. فرانک وین (Frank Wynne)، مترجم مشهور ایرلندی، در سال ۲۰۲۲ با ترجمهٔ رمان «هنر باختن» (The Art of Losing) نوشتۀ «آلیس زنیتِر» (Alice Zeniter) برای دومین بار موفق به دریافت جایزه ادبی دوبلین شد. او پیش از این در سال ۲۰۰۲ نیز جایزه را کسب کرده بود و به این ترتیب، رکورد بیشترین تعداد برنده شدن این جایزه توسط یک فرد را در میان مترجمان تثبیت کرد.
- جایزه ادبی دوبلین در شناسایی استعدادهای جدید نیز شهرت دارد. امیلی روسکوویچ برای رمان «آیداهو» (Idaho)، که اولین رمان او بود، برندۀ این جایزه شده است.
- این جایزه بهویژه در سالهای اخیر به استقبال آثاری رفته است که مرزهای فرم روایی را جابهجا میکنند. برای مثال، رمان برندۀ سال ۲۰۲۴، «سلنوئید» (Solenoid) نوشتهٔ «میرچا کرتارسکو»، یک اثر حجیم و پیچیده با ساختار سوررئالیستی و فلسفی است که اغلب به عنوان یک «شاهکار تجربی» شناخته میشود.
- در سال ۲۰۲۵، جایزه بینالمللی ادبی دوبلین ۳۰ سالگی خود را جشن خواهد گرفت. این نقطۀ عطف، نه تنها نشاندهندۀ پایداری یک جایزه با جوایز نقدی بالاست، بلکه فرصتی برای ارزیابی مجدد تأثیر آن بر ادبیات جهانی و تأکید دوباره بر رسالت آن در شهر ادبی دوبلین است.
برندگان مشهور جایزه دوبلین و نامزدان ناکامِ مشهورتر!
فهرست نویسندگانی که در ادامه معرفی میشوند، نه تنها برندۀ یکی از معتبرترین جوایز ادبی شدهاند، بلکه سهم قابل توجهی در ادبیات جهانی داشتهاند و فرهنگها، تاریخها و سیاستهای حاکم بر کشورهای متنوع دنیا را، به جهانیان نشان دادهاند. آثار آنها اغلب منجر به افزایش علاقه به ادبیات کشورهای متبوع خود شده و اهمیت ترجمه را در دسترسی به چنین داستانهایی برای مخاطبان جهانی، برجسته کرده است.
خابیر ماریاس در سال ۱۹۹۷
برای رمان «قلبی به این سپیدی» (A Heart So White): این رمان اسپانیایی که توسط مارگارت جول کاستا به انگلیسی ترجمه شد، درک عمیق ماریاس از اسرار خانوادگی، ازدواج و قدرت اجتنابناپذیر گذشته را به نمایش میگذارد. رمان «قلبی به این سپیدی» با ارجاعی به نمایشنامه مکبث شکسپیر عنوانگذاری شده است.
هرتا مولر در سال ۱۹۹۸
برای رمان «سرزمین گوجههای سبز»: کار مولر مبارزات اقلیت آلمانیها در کشور رومانیا علیه رژیم چائوشسکو را آشکار کرد. این رمان برگرفته از تجربیات شخصی هرتا مولر است. مولر که سالها بعد جایزۀ نوبل را برد، به خاطر سبک نگارش شاعرانه و دقیقش در به تصویر کشیدن وحشت دیکتاتوری معروف است. مولر در سال 2009 موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات نیز شده است.
آلیستر مک لاود در سال ۲۰۰۱
برای رمان «غمهای کوچک» (No Great Mischief): این رمان حماسی کانادایی، که پس از سالها انتظار از سوی مکلاود منتشر شد، کاوش عمیقی در باب وفاداری خانوادگی و پیوند نسلهای مهاجر اسکاتلندی در جزیرهٔ کیپ برتون (کانادا) است. این رمان نام خود را از عبارتی تاریخی (اشاره به کشته شدن سربازان اسکاتلندی در جنگ ۱۷۵۹ کبک) وام گرفته است.
میشل ولبک در سال ۲۰۰۲
برای رمان «اتمی شده» (Atomised / The Elementary Particles): ولبک، رماننویس فرانسوی و شخصیت جنجالی ادبی، این جایزه را برای یک اثر بزرگ و تیرهوتار در باب زندگی مدرن و زوال جامعۀ غربی بهدست آورد. داوران، این رمان را «نمایشی تلخ و در عین حال شوخطبعانه از زندگی مدرن» توصیف کردند.
طاهر بن جلون در سال ۲۰۰۴
برای رمان «مرگ نور» (This Blinding Absence of Light) بن جلون، نویسندۀ مراکشی-فرانسوی، با این اثر تکاندهنده که بر اساس شهادت یکی از زندانیان زندان مخفی و وحشتناک «تزمانمارت» در مراکش نوشته شده، جایزه ادبی دوبلین را از آن خود کرد. این کتاب یک روایت ضدجنایی از وحشت و بقا است و داوران این رمان را به دلیل «سادگی سوزاننده» و «وضوح زبانی» ستودند و آن را اثری دانستند که «هدف واقعی ادبیات را تکرار میکند».
اورهان پاموک در سال ۲۰۰۳
برای رمان «نام من سرخ» (My Name Is Red): این رمان رازآلود در مورد قتلی تاریخی است که هنر، عشق و فلسفه را در اواخر قرن شانزدهم امپراتوری عثمانی در هم میآمیزد. پاموک از برجستهترین نویسندگان ترکیه و برندۀ جایزۀ نوبل است که آثارش اغلب تقابل بین غرب و سنتهای اسلامی را بررسی میکنند.
پر پترسون در سال ۲۰۰۷
برای رمان «به هوای دزدیدن اسبها» (Out Stealing Horses): این شاهکار پترسون روایتی انعکاسی دربارۀ حافظه و فقدان است که در حومه نروژ اتفاق میافتد. این رمان کوتاه و عمیق، با ساختار ساده و زیباییشناسانهٔ خود، به نمادی از ادبیات معاصر نروژ تبدیل شده است.
خوزه ادواردو آگوآلوسا در سال ۲۰۱۷
برای رمان «فرضیۀ فراگیر فراموشی»(A General Theory of Oblivion): رمان آگوآلوسا داستانی جذاب از انزوا و تاریخ در آنگولای پسااستعماری است. فرضیۀ فراگیر فراموشی رمانی است در مورد سی سال از زندگی زنی که در آستانۀ استقلال آنگولا، خود را با ترسی مالیخولیایی در آپارتمانش حبس میکند.
آنا برنز در سال ۲۰۲۰
برای رمان «شیر فروش»: رمان برنز تصویری تاریک، کمیک و اغراقآمیز از زندگی در ایرلند شمالی است. این رمان در جریان مشکلات در ایرلند شمالی اتفاق میافتد و مبارزات یک زن جوان را با شایعات، خشونتها و فشارهای اجتماعی دنبال میکند. این رمان غیرمتعارف که با نثری منحصر به فرد و بدون نامگذاری شخصیتها نوشته شده است، پیش از این برندۀ جایزۀ معتبر بوکر (آشنایی با جایزه ادبی بوکر) شده بود.
والریا لوئیزلی در سال ۲۰۲۱
برای رمان «آرشیو کودکان گمشده» (Lost Children Archive): این رمان قدرتمند، داستان سفر جادهای یک خانوادۀ هنرمند از نیویورک به مرز جنوب غربی مکزیک را روایت میکند و در دل آن، بحران مهاجرت کودکان در مرز آمریکا و مکزیک را به شکلی مبتکرانه و چندلایه مطرح مینماید. این کتاب که اولین رمان لوئیزلی به زبان انگلیسی است، به دلیل شکستن مرزهای فرم روایی (استفاده از عکس و ساختار بایگانی) مورد تحسین داوران قرار گرفت.
ناکامانِ جایزه بینالمللی ادبی دوبلین
جایزه ادبی دوبلین در طول سالها شاهد نامزدی بسیاری از نویسندگان برجسته بوده است که علیرغم سهم قابل توجهی که در ادبیات داشتهاند، این جایزه را دریافت نکردهاند. برخی از این نویسندگان بزرگ عبارتند از:
- هاروکی موراکامی: نویسندۀ سرشناس ژاپنی که به دلیل ترکیب متمایزی از رئالیسم جادویی و روایتهای کوبنده در آثارش، شهرت دارد. او تاکنون چندین مرتبه نامزد دریافت این جایزه شده است.
- مارگارت آتوود: رماننویس مشهور کانادایی که به خاطر آثار قدرتمندش که اغلب مضامین دیستوپیایی (پادآرمانشهری) دارند، شناخته میشود.
- کازوئو ایشیگورو: برنده جایزه نوبل بریتانیایی در رمانهایش، که اغلب به موضوع خاطرات و خودفریبی میپردازد.
- میلان کوندرا: کوندرا بیشتر به خاطر رمانهایش که مضامین حافظه و بحرانهای هویت و وجودی افراد را در پسزمینه رویدادهای مهم تاریخی بررسی میکند، شناخته میشود.
- النا فرانته: هویت مرموز نویسنده ایتالیایی و رمانهای جذاب ناپلی، خوانندگان را در سراسر جهان مجذوب خود کرده است.
- مریلین رابینسون: رماننویس مشهور آمریکایی که به دلیل کاوشهای عمیق خود در مورد ایمان و انسانیت شناخته شده است
- زیدی اسمیت: نویسنده بریتانیایی که به خاطر تصویرسازی خود از زندگی پر جنبوجوش و متنوع معاصر شناخته شده است.
- کولسون وایتهد: رماننویس خوشآتیۀ آمریکایی برای آثارش که به مسائل تاریخی و اجتماعی سیاهپوستان میپردازند، نامزد دریافت جایزه شده است.
- پرسیوال اورت: اورت یک رماننویس، شاعر و فیلسوف آمریکایی و برنده جایزه پولیتزر ۲۰۲۵ برای رمان جیمز است. اورت چندین بار، از جمله در سالهای ۲۰۰۳، ۲۰۱۳، ۲۰۱۵ و ۲۰۲۳ و حتی ۲۰۲۵، نامزد جایزه ادبی دوبلین شده است.
هیاهوی ادبی دوبلین: حواشی و انتقادها
جایزه ادبی دوبلین که یکی از معتبرترین جوایز ادبی جهان است، هیچگاه بدون بحث و انتقاد نبوده است. در ادامه به برخی از انتقادات و معضلات مهمِ این جایزه پرداخته میشود.
انتقاد از شرایط و روند نامزد شدن آثار
یکی از انتقادات اصلی جایزه ادبی دوبلین، دامنۀ آن برای نامزد کردن آثار ادبی بوده است. آیلین باترزبی، روزنامه نگار ایرلندی تایمز، خاطرنشان کرد که «بسیاری از عناوینی که برای دریافت این جایزه نامزد شدهاند، از قبل از انتشار نامشان در فهرست بلند این جایزه، در سطح دنیا به خوبی شناخته شدهاند». این مشکل باعث میشود تا به جای شناختن آثار مهم و جواهرات پنهان ادبی، تنها آثاری که از قبل شناختهشدهتر هستند، شناختهتر شوند.
جنبه دیگری که مورد توجه منتقدان قرار گرفته، روند نامزد شدن است. برخی از منتقدان استدلال میکنند که روش انتخاب نامزدهای جایزه توسط کتابخانهها، ممکن است به نفع کتابهایی باشد که بهطور گستردهتر در دسترس هستند. این رمانها در دنیای انگلیسیزبان منتشر یا مشهور شدهاند و به صورت بالقوه، ممکن است آثاری به همان اندازه شایسته از مناطق یا زبانهایی که کمتر معرفی شدهاند، نادیده گرفته شوند.
تنش در مورد ترجمه
سیاست جایزه ادبی دوبلین برای تقسیم جایزه بین نویسنده و مترجم در موارد آثار ترجمه شده، هم مورد تحسین و هم مورد نقد قرار گرفته است. این عمل اگرچه نقش مترجم را در رساندن کتاب به طیف وسیعتری از مخاطبان تضمین میکند، اما برخی استدلال میکنند که تقسیم پول جایزه میتواند بهعنوان کمارزشکردن اثر اصلی نویسنده تلقی شود.
اختلافات مالی
پس از درگذشت رئیس و موسس IMPAC، جیمز ایروین در سال 2009 و متعاقباً توقف فعالیت IMPAC، صندوق اعتمادِ مالی برای جایزه در اواخر سال 2013 با کمبود پول مواجه شد که منجر به نگرانیهایی در مورد پایداری جایزه شد.
نتیجهگیری: میراث یک چراغ درخشان ادبی
جایزه ادبی دوبلین، با گذار از نزدیک به سه دهه، همچنان به عنوان یک نیروی پیشرو در ادبیات جهان میدرخشد. این جایزه نه تنها با ارزش نقدی قابل توجه خود، بلکه با روش نامزدی دموکراتیک و تعهد به تجلیل از ترجمه، معیاری منحصر به فرد برای شناخت تعالی ادبی ایجاد کرده است.
از بازتعریف هویت در آثار نویسندگانی چون والریا لوییزلی و آلیس زنیتِر تا ارج نهادن به غولهایی چون اورهان پاموک، جایزه ادبی دوبلین ثابت کرده است که یک جایزۀ صرف نیست؛ بلکه یک «بایگانی» زنده از روایتهایی است که فرهنگهای مختلف و تجربۀ جهانشمول انسانی را در هم میآمیزند. با وجود حواشی و انتقادهایی که دربارۀ روند انتخاب و ماهیت بینالمللی آن مطرح میشود، جایزه ادبی دوبلین همچنان مسیر را برای نسلهای آیندۀ داستاننویسان و خوانندگانی که در جستجوی درک عمیقتری از جهان از طریق کلام مکتوب هستند، روشن میکند.
