۱۸ تیرماه روز ملی ادبیات کودک و نوجوان با یاد مهدی آذریزدی

حکایتی از سرزمین قصه‌ها

قوه تخیل سرچشمه‌ای بی‌پایان برای خلق دنیای شگفت‌انگیز و رنگارنگ ادبیات کودک است. ادبیاتی که با زبانی ساده و گیرا، مفاهیم عمیق انسانی را به کودکان منتقل می‌کند و آن‌ها را با عواطف و احساسات گوناگون آشنا می‌سازد. در تقویم ایران، هجدهم تیرماه به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام‌گذاری شده است. روزی که با درگذشت «مهدی آذریزدی» نویسنده نام‌آور عرصه کودک و نوجوان هم‌زمان است.

این مقاله سفری است به سرزمین قصه‌ها، سرزمینی که با تلاش‌های بی‌وقفه نویسندگان و هنرمندان عرصه کودک و نوجوان شکل گرفته و همواره با خلاقیت و نوآوری، پذیرای نسل‌های آینده است. در ادامه به بررسی اهمیت ادبیات کودک و دلیل  نامگذاری این روز خواهیم پرداخت و با «مهدی آذریزدی» پدر ادبیات کودک ایران و آثار ارزشمند او آشنا می‌شویم و سپس نگاهی به اهمیت روز ملی ادبیات کودک و نوجوان و لزوم پاسداشت این روز خواهیم انداخت.

کتاب‌های کودک و نوجوان در سایت ما را اینجا مشاهده کنید.

اهمیت ادبیات کودک و نوجوان

ویش از آن‌که به دلیل نامگذاری روز ملی ادبیات کودک و نوجوان بپردازیم از این می‌گوییم که از دیرباز، جوامع بشری بر نقش بنیادین ادبیات در شکل‌دهی شخصیت و اندیشه انسان واقف بوده‌اند. ادبیات، به مثابه آینه‌ای تمام‌نما، فرهنگ، ارزش‌ها و تجربیات بشری را در گذر زمان منعکس می‌کند و بستری برای انتقال این گوهر گران‌بها به نسل‌های آینده فراهم می‌آورد.

در این میان، ادبیات کودک و نوجوان جایگاهی بس ویژه دارد. کودکان و نوجوانان با ذهنی پذیرا و روحی لطیف، آمادگی بیشتری برای درک مفاهیم و آموزه‌های نهفته در آثار ادبی دارند. ادبیات کودک و نوجوان می‌تواند با زبانی شیوا، تخیل و خلاقیت آنان را پرورش دهد، حس همدردی و نوع‌دوستی را در آن‌ها تقویت کند، و زمینه‌ساز شکل‌گیری جامعه‌ای فرهیخته و پویا شود.

چرا روز ملی ادبیات کودک و نوجوان داریم؟

اختصاص یک روز ملی به ادبیات کودک و نوجوان، نشان‌دهنده‌ی درک اهمیت و ضرورت این حوزه در ایران است. این رویداد فرصتی مغتنم برای جلب توجه آحاد جامعه، به ویژه مسئولین فرهنگی، والدین، مربیان و اهالی نشر به اهمیت ادبیات کودک و نوجوان و لزوم برنامه‌ریزی و تلاش برای اعتلای آن فراهم می‌آورد. از طریق برگزاری مراسم‌های گرامیداشت، نشست‌های تخصصی، معرفی و تقدیر از نویسندگان و تصویرگران حوزه‌ی کودک و نوجوان، می‌توان زمینه‌ی آشنایی بیشتر جامعه با این عرصه را فراهم ساخت و اهمیت آن را در رشد و شکوفایی نسل آینده کشور برجسته کرد.

۱۸ تیرماه؛ روز ملی ادبیات کودک و نوجوان و یادروز مهدی آذریزدی

هجدهم تیرماه، سالگرد درگذشت مهدی آذریزدی، نویسنده‌ی نام‌آور حوزه‌ی کودک و نوجوان، به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان انتخاب شده است. این انتخاب، ادای احترام به جایگاه رفیع این نویسنده‌ی پیشگام و تاثیرگذار در عرصه‌ی ادبیات کودک ایران است. مهدی آذریزدی با آثاری چون «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» و بازنویسی متون کهن برای کودکان، نقشی ماندگار در شکل‌گیری نسل‌های فهیم و علاقه‌مند به کتابخوانی ایفا کرده است.

مهدی آذریزدی: قصه‌گویی مهربان

مهدی آذریزدی (۱۳۰۰- ۱۳۸۸) که امروز و به مناسبت درگذشتش روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده، نویسنده‌ای یزدی است که نام او با ادبیات کودک گره خورده است. او را به سبب خدمات ارزنده‌اش در این عرصه، «پدر ادبیات کودک ایران» می‌نامند. آذریزدی در خانواده‌ای کم‌بضاعت چشم به جهان گشود و تحصیلات خود را تا مقطع مکتب‌خانه ادامه داد. با وجود این محدودیت‌ها، علاقه وافر او به کتاب و قصه، مسیر زندگی‌اش را رقم زد. آذریزدی در جوانی به تهران مهاجرت کرد و در مشاغل گوناگونی نظیر صحافی و کتابفروشی مشغول به کار شد. اما هیچ‌گاه از مطالعه و نوشتن دست نکشید.

نقطه عطف زندگی ادبی آذریزدی، آشنایی او با «مجله‌ی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» بود. در این مجله، استعداد و قلم شیوای او شکوفا شد و با خلق آثاری همچون «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات کودک ایران به دست آورد.

قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب: سفری به دنیای کهن و نو

مجموعه کتاب‌های «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» شاهکار ادبیات کودک ایران محسوب می‌شود. این مجموعه شامل بازنویسی داستان‌های کهن ایرانی و اسلامی همچون شاهنامه، کلیله و دمنه، مثنوی معنوی و گلستان سعدی است. آذریزدی با زبانی ساده و روان، این داستان‌ها را برای کودکان بازآفرینی کرده و مفاهیم اخلاقی و تربیتی آن‌ها را به گونه‌ای دلنشین منتقل می‌کند.

آذریزدی در کنار بازنویسی آثار کهن، داستان‌های تازه‌ای نیز خلق کرده است که در مجموعه «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن» گردآوری شده‌اند. این داستان‌ها برگرفته از متون کهن هستند اما با روایت و شخصیت‌پردازی جدید، برای مخاطبان کودک جذابیت دارند.

قلم شیوای آذریزدی، طنز ظریف و شخصیت‌پردازی‌های هنرمندانه از ویژگی‌های بارز آثار اوست. او با درک عمیق دنیای کودک، قصه‌هایی را روایت می‌کند که سرگرم‌کننده و آموزنده هستند.

گنجینه‌داران قصه‌ها: نویسندگان مهم کودک و نوجوان ایران

در دنیای پرشور و رنگارنگ ادبیات کودک و نوجوان، نویسندگان نقش هدایتگران خلاق و توانمندی را بر عهده دارند. این هنرمندان با قلم توانای خود، داستان‌ها و اشعار بدیعی خلق می‌کنند که ذهن و قلب کودکان و نوجوانان را به تسخیر خود در می‌آورند. در ایران، سرزمین کهن قصه‌گویی و افسانه‌پردازی، نویسندگان کودک و نوجوان جایگاهی ویژه دارند. آثاری که این گنجینه‌داران قصه‌ها به ارمغان می‌آورند، نه تنها در سرگرمی و آموزش نسل نو نقش دارند، بلکه در شکل‌گیری هویت و شخصیت آن‌ها نیز تاثیر بسزایی می‌گذارند. بی‌شک در روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام‌آوردن از این بزرگان عرصه ادبیات کودک و نوجوان خالی از لطف نیست.

پیشینه‌ای پربار

شروع رسمی ادبیات کودک و نوجوان در ایران به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد. در این دوران، نویسندگانی همچون جبار باغچه‌بان و مهدی آذریزدی با الهام از قصه‌های فولکلور و افسانه‌های ایرانی، آثاری ماندگار خلق کردند. در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی، با تاسیس نهادهایی مانند شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شاهد رونق و شکوفایی ادبیات کودک و نوجوان در ایران بودیم. نویسندگانی همچون صمد بهرنگی، عباس یمینی شریف و محمود حکیمی با آثاری خلاقانه و پرمغز، این ژانر را به سطحی جدید ارتقا دادند.

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، شاهد حضور نویسندگان جدیدی در عرصه ادبیات کودک و نوجوان بودیم. نویسندگانی همچون هوشنگ مرادی کرمانی، نادر ابراهیمی و مصطفی رحماندوست با خلق شخصیت‌های دوست‌داشتنی و داستان‌های جذاب، طیف وسیعی از مخاطبان را به خود جذب کردند. ادبیات کودک و نوجوان در ایران، صرفاً به سرگرمی و آموزش محدود نمی‌شود. این ژانر، در بسیاری از موارد، به عنوان ابزاری برای نقد اجتماعی، بیان دغدغه‌های نسل نو و ترویج ارزش‌های اخلاقی نیز به کار گرفته می‌شود.

نویسندگان نامدار ادبیات کودک و نوجوان

 

نام بردن از تمام نویسندگان برجسته ادبیات کودک و نوجوان ایران در این مجال کوتاه امکان‌پذیر نیست. با این حال، می‌توان به نام‌هایی دیگر همچون احمدرضا احمدی، منصور یاقوتی، علی اشرف درویشیان، نسیم خاکسار، داریوش عبادالهی، امین فقیری، احمد شاملو، محمدرضا بایرامی، فریبا کلهر، امیرحسین فردی، طاهره ایبد، منوچهر احترامی، فرهاد حسن‌زاده، مهدی رجبی، شکوه قاسم‌نیا، حسین ابراهیمی الوند، توران میرهادی، بیوک ملکی، بابک نیک طلب، مهدی حجوانی، محسن هجری، احمد اکبرپور، سیامک گلشیری، داود غفارزادگان، کمال بهروزکیا، رضی هیرمندی،

افشین علا، یحیی علوی فرد، حمیدرضا نجفی، عرفان نظرآهاری، گلی امامی، افسانه شعبان نژاد، ایرج جهانشاهی، محمد قاضی، علی‌اصغر سیدآبادی، محمدرضا شمس، حمیدرضا شاه‌آبادی، فریدون عموزاده خلیلی، محمود برآبادی، محمدرضا یوسفی، آتوسا صالحی، آرمان آرین، سوسن طاقدیس، جمال اکرمی، عبدالمجید نجفی، مژگان کلهر، جمشید خانیان، سید علی کاشفی خوانساری، ناصر یوسفی، عباس جهانگیریان و…

در ادامه، به معرفی اجمالی برخی از برجسته‌ترین نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان ایران و آثار ماندگارشان می‌پردازیم.

۱. مهدی آذریزدی: پدر ادبیات کودک ایران

مهدی آذریزدی، نامی آشنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با بازنویسی داستان‌های کهن و خلق قصه‌های شیرین و آموزنده، به عنوان پدر ادبیات کودک ایران شناخته می‌شود. مجموعه قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب، از جمله آثار ماندگار آذریزدی است که در خانه‌ی هر ایرانی، جایگاهی ویژه دارد.

۲. صمد بهرنگی: صدای رسای کودکان

صمد بهرنگی، نویسنده‌ای نام آشنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با زبانی ساده و صمیمی، به بیان دردها و مشکلات کودکان، به ویژه کودکان روستایی می‌پردازد. قصه‌های ماهی سیاه کوچولو، کفش‌های میرزا نوروز و کیه بود کیه هست از جمله آثار ماندگار بهرنگی هستند که در قلب کودکان و نوجوانان ایرانی جای گرفته‌اند.

۳. هوشنگ مرادی کرمانی: طنزپردازی با قلبی مهربان

هوشنگ مرادی کرمانی، نویسنده‌ای نام آشنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با خلق شخصیت‌های طنز و دوست‌داشتنی، لحظات شاد و آموزنده‌ای را برای کودکان و نوجوانان رقم می‌زند. قصه‌های مجید، بچه‌های قالی‌باف خانه و مربای شیرین از جمله آثار ماندگار مرادی کرمانی هستند که به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند و در سطح جهان مورد استقبال قرار گرفته‌اند.

۴. فرهاد حسن‌زاده: صدای نوجوانان امروز

فرهاد حسن‌زاده، نویسنده‌ای نام آشنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با درک عمیق دنیای نوجوانان، به بیان دغدغه‌ها و مسائل آن‌ها می‌پردازد. آرزوی یوسف، داستانی از جنگ و دوچرخه و تنهایی پرهیاهو از جمله آثار ماندگار حسن‌زاده هستند که جوایز متعددی را از آن خود کرده‌اند.

۵. سوسن طاقدیس: شاعری با زبانی کودکانه

سوسن طاقدیس، شاعری نام آشنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با زبانی ساده و کودکانه، اشعار زیبایی را برای کودکان سروده است. مجموعه شعرهای طاقدیس، از جمله آثار ماندگار او هستند که در خانه‌ی هر ایرانی، جایگاهی ویژه دارد.

۶. محمدرضا بایرامی: قصه‌گوی تاریخ

محمدرضا بایرامی، نویسنده‌ای نام آشنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با روایت‌های تاریخی جذاب و خواندنی، کودکان و نوجوانان را با تاریخ ایران آشنا می‌کند. مجموعه قصه‌های سرزمین مادری من، از جمله آثار ماندگار بایرامی هستند که به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند و در سطح جهان مورد استقبال قرار گرفته‌اند.

۷. احمد شاملو: شاعری با نگاهی به کودکان

احمد شاملو، شاعری نام آشنا در ادبیات ایران است. او در کنار سرودن شعر برای بزرگسالان، آثاری زیبا و ماندگار برای کودکان نیز خلق کرده است. مجموعه شعرهای کودکانه‌ی شاملو، از جمله آثار ماندگار او هستند که در خانه‌ی هر ایرانی، جایگاهی ویژه دارد.

جادوی تصویرگری در کتاب های کودک و نوجوان: سفری به دنیای خلاقیت و تخیل

در میان صفحات کتاب‌های کودک، دنیایی از رنگ‌ها، خطوط و فرم‌ها نهفته است که به واسطه خلاقیت و ظرافت تصویرگران جان می‌گیرد و به روایت داستان‌ها و مفاهیم می‌پردازد. تصویرگری کتاب کودک، هنری ظریف و پرمغز است که نقشی اساسی در انتقال مفاهیم، برانگیختن حس خلاقیت و زیبایی‌شناسی و پرورش ذهن و روح کودکان ایفا می‌کند.

در ایران، خوشبختانه شاهد حضور هنرمندان برجسته‌ای در عرصه تصویرگری کتاب کودک هستیم که با آثار بدیع و خلاقانه‌ی خود، این حوزه را غنی‌تر کرده‌اند.